Αποκλειστική συνέντευξη του συνιδρυτή του GLAN, Δρ Ιωάννη Καλπούζου, στη Δικαιοσύνη για την σημαντικότητα αυτή δικαστική εξέλιξη.
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εξέλιξη, η οποία όμως δεν φαίνεται να απασχόλησε την κυπριακή και την ελλαδική αρθρογραφία, σημειώθηκε στις αρχές του Σεπτεμβρίου. Συγκεκριμένα, μια ομάδα έξι νέων από την Πορτογαλία, υπό την αιγίδα και υποστήριξη του Global Legal Action Network (GLAN) προσέφυγαν ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εναντίον τριάντα τριών (33) κρατών, μεταξύ ων η Κύπρος και η Ελλάδα (Youth 4 Climate Justice), διεκδικώντας το δικαίωμα σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον. Όπως είναι γνωστό, λίγα χρόνια νωρίτερα οι καταστροφικές πυρκαγιές που μαίνονταν στην Ιβηρική οδήγησαν σε τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και εκτεταμένες υλικές καταστροφές. Αυτό που ίσως δεν είναι γνωστό, είναι ότι στον πυρήνα της ομάδας του Global Legal Action Network, χωρίς την αρωγή του οποίου η προσφυγή δεν θα είχε υλοποιηθεί, βρίσκεται ένας διαπρεπής Έλληνας ακαδημαϊκός, ο Δρ Ιωάννης Καλπούζος, Επισκέπτης Επίκουρος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βοστώνης και Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο City του Λονδίνου. Ο Δρ Καλπούζος είναι, επίσης, συνιδρυτής του Global Legal Action Network και μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Ο Δρ Καλπούζος έλαβε πτυχίο Νομικής από το ΕΚΠΑ, συνέχισε δε τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Nottingham. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στο πεδίο του διεθνούς δικαίου, του δικαίου των ενόπλων συρράξεων, του διεθνούς ποινικού δικαίου και του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρακολουθώντας με ενδιαφέρον τη σχετική υπόθεση, ο συνεργάτης μας, κ. Δημήτριος Κούρτης, υποψήφιος διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ και Ερευνητικός Συνεργάτης στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, ήρθε σε επαφή με τον Δρ Καλπούζο. Η γραπτή αποτύπωση της πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησης που ακολούθησε, παρατίθεται πιο κάτω.
Μπορείτε να μας δώσετε περισσότερες λεπτομέρειες αναφορικά με τα περιστατικά που οδήγησαν στην άσκηση της επίμαχης προσφυγής;
Το καλοκαίρι του 2017, μια σειρά από πυρκαγιές κατέκαυσαν την Πορτογαλία και οδήγησαν στο θάνατο εκατόν είκοσι (120) ατόμων. Παρόμοιες πυρκαγιές, βεβαίως, παρατηρούνται όλο και συχνότερα ανά τον κόσμο, της Ελλάδας και της Κύπρου συμπεριλαμβανομένων. Η επιστημονική έρευνα έχει καταδείξει με σαφήνεια ότι τόσο η ένταση όσο και η συχνότητα των πυρκαγιών συνδέονται με – και αποτελούν ένα από τα πολλά – καταστροφικά φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής. Στην περίπτωση της Πορτογαλίας οι πυρκαγιές κινητοποίησαν πολλούς (νέους) ανθρώπους οι οποίοι υπέφεραν, και θα υποφέρουν, τις συνέπειες. Ανάμεσα σε αυτούς, έξι (6) ανήλικοι (δύο εκ των οποίων ενηλικιώθηκαν έκτοτε), οι οποίοι απευθύνονται σήμερα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε σχέση με τις παρούσες και αναμενόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής – και της παράνομης συμβολής των κρατών σε αυτή – στα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
Η προσφυγή ασκήθηκε υπό την αιγίδα και υποστήριξη του GLAN (Global Legal Action Network). Θα μπορούσατε να μας δώσετε περισσότερες πληροφορίες για την ταυτότητα και τις δραστηριότητες του εν λόγω φορέα;
Το GLAN είναι μια συνεργασία πανεπιστημιακών και δικηγόρων που δημιουργήθηκε πριν από λίγα χρόνια για να συνδυάσει την εξειδίκευση της πανεπιστημιακής έρευνας σε τομείς του διεθνούς δικαίου με την εμπειρία της πράξης. Αποτελεί μη κερδοσκοπικό ίδρυμα με έδρα στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ιρλανδία και μέλη σε διάφορες χώρες, κυρίως στην Ευρώπη και στη βόρειο Αμερική. Ο σκοπός μας ήταν, και παραμένει, να κινητοποιήσουμε τις εξειδικευμένες γνώσεις των μελών μας προς την αντιμετώπιση ζητημάτων της διεθνούς δικαιοσύνης με ιδιαίτερη συστημική σημασία και με ευθύνη των σχετικά ισχυροτέρων κρατών και μη κρατικών οντοτήτων (π.χ. επιχειρήσεων). Η δραστηριότητά μας σταδιακά οργανώθηκε υπό τέσσερις θεματικές ενότητες: ζητήματα ασύλου, μετανάστευσης και βίας που ασκείται στα σύνορα, ανθρώπινα δικαιώματα σε αξιακές και εφοδιαστικές αλυσίδες, δίκαιο του πολέμου και εκμετάλλευση πολεμικής κατοχής και, τέλος, οικονομική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Συνεργαζόμαστε επίσης με ομάδες ερευνητικής δημοσιογραφίες, όπως οι Bellingcat και οι Forensic Architecture. Πέρα από δικαστικές δράσεις, ενεργοποιούμαστε σε επίπεδο πανεπιστημιακό και προσπαθούμε να συμβάλουμε στο διάλογο με διάφορους τρόπους.
Ποιες θα είναι οι πιθανές συμβολές της επίμαχης υπόθεσης στη διευκρίνιση ή διεύρυνση της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) αναφορικά με τη σχέση των θεμελιωδών δικαιωμάτων προς την κλιματική κρίση;
Η σχετική νομολογία εξελίσσεται διαρκώς, τόσο στο διεθνές όσο και στο εθνικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, το ΕΔΑΔ έχει αναπτύξει ενδιαφέρουσα νομολογία σε περιβαλλοντικά θέματα, η οποία θεωρούμε ότι μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Ελπίζουμε ότι το δικαστήριο θα αναγνωρίσει τη κοινή φύση της σχετικής κρατικής ευθύνης (shared responsibility) και το ότι τα κράτη οφείλουν να συμφωνήσουν και να προβούν στον απαραίτητο διαμερισμό μείωσης εκπομπών ώστε να συμμορφωθούν με τις υποχρεώσεις τους σύμφωνα με τη Συνθήκη του Παρισιού, οι οποίες επηρεάζουν τη νομιμότητα της συμβολής κάθε κράτους στην κλιματική αλλαγή και, επομένως, την ευθύνη του σε σχέση με επίδραση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Πιο συγκεκριμένα, ελπίζουμε ότι το ΕΔΑΔ θα καθορίσει ότι τα κράτη δεν έχουν ευρύ περιθώριο εκτίμησης σε σχέση με ζητήματα εκπομπών. Αυτό είναι απαραίτητο, ώστε τα κράτη να μην μεταθέτουν το ένα στο άλλο τη σχετική ευθύνη και πιστεύουμε ότι μπορεί να συμβάλει, ώστε τα εθνικά δικαστήρια να κινητοποιηθούν σχετικά.
Υπάρχουν ή έχουν υπάρξει κατά το παρελθόν ανάλογες προσπάθειες στο πλαίσιο διαφορετικών περιφερειακών συστημάτων προστασίας των θεμελιωδών ελευθεριών ή/και του συστήματος του Συμβουλίου της Ευρώπης; Αν ναι, ποια ήταν η τύχη τους;
Μια πολύ σημαντική απόφαση συνιστά η γνωμοδότηση του Δια-Αμερικανικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το οποίο επιβεβαίωσε την ύπαρξη θεμελιώδους δικαιώματος στο υγειές περιβάλλον και παρατήρησε ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί απειλή σε αυτό και σε άλλα σχετικά δικαιώματα. Η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ έχει, επίσης, γνωμοδοτήσει ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να αποτελέσει απειλή στο δικαίωμα στη ζωή. Παράλληλα έχουν υπάρξει αρκετές υποθέσεις, στο πλαίσιο του δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε εθνικά δικαστήρια, η σημαντικότερη (και πιο επιτυχής) των οποίων είναι μάλλον η υπόθεση Urgenda στην Ολλανδία, όπου το δικαστηρίο βρήκε ότι η σχετική πολιτική του κράτους συνιστά παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων. Τέλος, μια σχετική υπόθεση εκκρεμεί στο Δικαστήριο Δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η υπόθεση των Νέων της Πορτογαλίας αποτελεί την πρώτη τέτοια υπόθεση στο ΕΔΑΔ.
Μεταξύ των καθ’ ων η προσφυγή χωρών περιλαμβάνονται τόσο η Κυπριακή όσο και η Ελληνική Δημοκρατία. Πως θα μπορούσε η εν λόγω υπόθεση να επηρεάσει τα δύο κράτη;
Η επιλογή των 33 κρατών έγινε σύμφωνα με την επιστημονική ανάλυση των ποσοστών συμβολής διαφόρων κρατών βάσει του Climate Action Tracker (βλ. εδώ: https://climateactiontracker.org/countries/). Ο λόγος για τον οποίον στρεφόμαστε κατά όλων αυτών των κρατών είναι ότι η ευθύνη τους είναι, καταρχήν, κοινή και τα επιμέρους κράτη, της Ελλάδος και Κύπρου συμπεριλαμβανομένων, οφείλουν να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες, ατομικά και συλλογικά, ώστε να μειώσουν τις σχετικές εκπομπές στο βαθμό που απαιτείται από το διεθνές δίκαιο.
Ποια θα είναι τα επόμενα διαδικαστικά βήματα, μετά την άσκηση της προσφυγής;
Εφόσον το Δικαστήριο αποφασίσει επί του παραδεκτού της προσφυγής, θα κοινοποιήσει την προσφυγή στα κράτη, τα οποία θα κληθούν να απαντήσουν, ώστε να ακολουθηθεί η σχετική διαδικασία. Το Δικαστήριο έχει ευχέρεια σχετικά με διάφορες πτυχές της διαδικασίας. Έχουμε συναίσθηση του ότι ο συνδυασμός της πολυπλοκότητας του θέματος και του φόρτου εργασίας του Δικαστηρίου μπορεί να αποτελέσει πειρασμό απόρριψης και αποφυγής. Συγκεκριμένα, έχουμε περιλάβει επιχειρήματα σχετικά με το ότι η συνήθης προϋπόθεση εξάντλησης εθνικών ένδικων μέσων, για λόγους τόσο πρακτικούς όσο και ουσίας, δεν μπορεί να ικανοποιηθεί στην συγκεκριμένη περίπτωση. (βλ. και σχετική νομική ανάλυση εδώ).
Για όσες κι όσους από τους αναγνώστες μας ενδιαφέρονται να παρακολουθήσουν ή/και να υποστηρίξουν την εν λόγω υπόθεση, υπάρχει κάποια δυνατότητα;
Το συγκεκριμένο project έχει υποστηριχθεί μέσω crowdfunding και η σχετική υποστήριξη θα είναι ιδιαίτερα σημαντική για το μέλλον του. Μπορείτε να παρακολουθήσετε την εξέλιξη στην ειδική διαμορφωμένη ιστοσελίδα https://youth4climatejustice.org/, και να συμβάλετε στο https://www.crowdjustice.com/case/youth4climatejustice/.
