Ο τέως Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου Δημήτριος Χατζηχαμπής, γνωστός και ως Άκης Χατζηχαμπής σε φίλους και συναδέλφους, μίλησε στη «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ», για τη ζωή του, την ιδέα συγγραφής του βιβλίου που αφορά την ιστορία του Ανωτάτου Δικαστηρίου και τους Δικαστές του, για σημαντικές αποφάσεις που έκαναν νομοθεσία και σχολιάζει τις πρόσφατες εξελίξεις σχετικά με τη μεταρρύθμιση των δικαστηρίων.
Η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου
«Με πρώιμο και συνεχές ενδιαφέρον για την ιστορία, θεώρησα ότι θα ήταν καλό να υπάρχη ένα βιβλίο για το Ανώτατο Δικαστήριο και τους Δικαστές του. Χωρίς την ιστορία δεν μπορούμε να έχουμε και να κατανοούμε την παράδοση. Το ενδιαφέρον μου ήταν να συντηρήσουμε, διότι πολλά στοιχεία χάνονται με το χρόνο, όλες τες πληροφορίες που θα μπορούσαν να συλλεγούν, ώστε να είναι καταχωρημένες με τες σχετικές παραπομπές. Έτσι ανέτρεξα στο παρελθόν για να δω τι μπορούσα να βρω, και πράγματι πολλά στοιχεία υπήρχαν. Ήταν αρκετά μεγάλη εργασία και έπρεπε να γίνη έρευνα σε διάφορα αρχεία και πηγές πληροφοριών όλων των ειδών, πήρε αρκετό καιρό αφού μιλούμε για μια εργασία δύο-τριών ετών.»
Χωρίς την ιστορία δεν μπορούμε να έχουμε και να κατανοούμε την παράδοση.
Η επίσκεψη στο δικαστήριο που άλλαξε τα σχέδια της επαγγελματικής του πορείας
«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αμμόχωστο, όπου πέρασα τα παιδικά και τα νεανικά μου χρόνια, τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου, σε ένα περιβάλλον που δεν μπορεί να συγκριθή. Στο Γυμνάσιο είχα επιλέξει το Πρακτικό Τμήμα με την προοπτική να σπουδάσω Αρχιτεκτονική που μου άρεσε πολύ. Στην έκτη τάξη όμως άλλαξα γνώμη όταν μας πήραν μια μέρα στο δικαστήριο και με ενθουσίασε. Από τότε κατευθύνθηκα στη Νομική, παρά το ότι δεν είχαμε καμία οικογενειακή παράδοση με αυτή. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο πήγα για σπουδές στην Αγγλία. Αποφοίτησα από το Πανεπιστήμιο του Exeter με το LLB και μετά ακολούθησαν διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Cambridge το οποίο μου απένειμε το PhD. Επιστρέφοντας στην Κύπρο, αφού έκανα την άσκηση μου στο δικηγορικό γραφείο του Ανδρέα Πούγιουρου, άνοιξα δικό μου γραφείο και δικηγόρησα για δύο περίπου χρόνια μέχρι το 1974 που εκτοπισθήκαμε από την Αμμόχωστο.»
Η διδασκαλία στην Αγγλία και απόφαση για επιστροφή στην Κύπρο
«Το 1974 οι καθηγητές μου στο Exeter, με τους οποίους είχα κρατήσει συνεχή επαφή και οι οποίοι είχαν ανησυχήσει πολύ με όσα είχαν συμβή στην Κύπρο, μπόρεσαν να επικοινωνήσουν μαζί μου τον Οκτώβριο. Μου πρότειναν τότε να διδάξω στο πανεπιστήμιο όπου υπήρχε μία κενή θέση λόγω του ότι ένας καθηγητής πήρε άδεια για δύο χρόνια. Η εκπαίδευση ανέκαθεν με είλκυε, και επίσης σκέφτηκα ότι, με τες συνθήκες που υπήρχαν τότε θα μου ήταν πολύ δύσκολο να αρχίσω πάλι να δικηγορώ στην Κύπρο. Πήγα λοιπόν για δύο χρόνια, τα οποία τελικά έγιναν πέντε αφού ο καθηγητής που αναπλήρωνα αποφάσισε να μην επιστρέψη. Στα πέντε χρόνια όμως, πεθυμώντας και την Κύπρο και έχοντας πάντα στη σκέψη μου τη δικαστική έδρα, αποφάσισα ότι αν έμενα κι άλλο δεν θα επέστρεφα ποτέ. Γύρισα λοιπόν στην Κύπρο και δικηγόρησα ξανά. Στη συνέχεια διορίστηκα στη δικαστική έδρα, αφυπηρετώντας το 2014 ως Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Το 2012 μου απενεμήθη ο τίτλος του επίτιμου διδάκτορα (LLB honoris causa) από το Πανεπιστήμιο του Exeter. Τώρα διδάσκω και πάλι στο πανεπιστήμιο UCLAN, του οποίου είμαι επίτιμο μέλος (Honorari Fellow), Φιλοσοφία του Δικαίου».
Στα πέντε χρόνια πεθυμώντας την Κύπρο και έχοντας πάντα στη σκέψη μου τη δικαστική έδρα, αποφάσισα ότι αν έμενα κι άλλο στην Αγγλία δεν θα επέστρεφα ποτέ.
H αναγόρευση του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Exeter. Εικονίζονται στα δεξιά του η Πρύτανης του Πανεπιστημίου και ο σύζυγος της αδελφής του Ευέλθων Γλυκύς και στα αριστερά, η αδελφή του Νόρα.
Ενδιαφέρουσες υποθέσεις κατά την άσκηση της δικηγορίας
«Ασχολήθηκα με όλων των ειδών τες υποθέσεις, αφού στην Κύπρο και ιδίως τότε, είναι δύσκολή η εξ αρχής εξειδίκευση. Ήθελα όμως πάντα να μελετώ κάθε πτυχή της όποιας υπόθεσης και να μην παίρνω τα πράγματα ως δεδομένα. Μου έρχονται στο νου δύο ενδιαφέρουσες υποθέσεις που χειρίσθηκα στην Αμμόχωστο. Η μία αφορούσε την εταιρεία ΕΥΡΗΚΑ που ιδιοκτήτης της ήταν ο αδελφικός φίλος του πατέρα μου Ξάνθος Σαρρής. Κατηγορείτο για διεξαγωγή τυχερού παιγνιδιού κατά το ότι, αφού απαντούσες μία εύκολη ερώτηση, ακολουθούσε κλήρωση μεταξύ όλων. Επέμενα να μην παραδεχθή διότι, αφού υπήρχε το στοιχείο της ερώτησης, δεν ήταν αποκλειστικά τυχερός ο διαγωνισμός σύμφωνα με την αγγλική νομολογία, και πράγματι αθωώθηκε. Η άλλη υπόθεση αφορούσε το διάταγμα κατεδάφισης ενός κτιρίου που είχε ανεγερθή χωρίς άδεια. Εξετάζοντας το νόμο, είδα ότι η πρόνοια για διάταγμα κατεδάφισης είχε προστεθή στον νόμο μετά που κτίστηκε το σπίτι και έτσι δεν μπορούσε να λειτουργή αναδρομικά, οπότε και πάλι αθωώθηκε ο κατηγορούμενος. Η ουσία είναι ότι ο δικηγόρος δεν πρέπει να παίρνη τίποτε ως δεδομένο και να σταματά εκεί που τα πράγματα φαίνονται να είναι βέβαια αλλά να ερευνά, να πηγαίνη πίσω και να εξετάζη αν έχη οποιαδήποτε περιθώρια στο νόμο ή στα γεγονότα.»
Σημαντικές αποφάσεις που έκαναν νομολογία
«Στη διάρκεια της υπηρεσίας μου υπήρξαν πολλές υποθέσεις που είχαν ευρύ ενδιαφέρον στο κοινό και που έκαναν νομολογία στες οποίες συμμετείχα και εξέδωσα την απόφαση. Είναι αυτές που θεωρώ τες πιο σημαντικές διότι είναι η νομική πλευρά της υπόθεσης που έχει σημασία για το μέλλον. Μία από αυτές ήταν η υπόθεση στην οποία, αναθεωρώντας όλη την προηγούμενη νομολογία, αποφασίσαμε ότι κτήμα το οποίο απαλλωτριώθηκε και δεν χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό της απαλλοτρίωσης πρέπει να επιστραφή στον ιδιοκτήτη του. Αποκαταστάθηκε έτσι η συνταγματική τάξη, διότι είναι μεγάλη ασυδοσία για το κράτος να κρατά το κτήμα μετά από δεκαετίες χωρίς να κάνη το έργο για το οποίο το απαλλωτρίωσε. Μία άλλη υπόθεση αφορούσε την παρακολούθηση τηλεφώνου. Με δεδομένη την παρακολούθηση, αποφασίσαμε να δώσουμε αποζημιώσεις για παραβίαση του συνταγματικού δικαιώματος της ιδιωτικής επικοινωνίας παρά το ότι δεν υπήρε νόμος που να το ορίζη. Οι αποφάσεις που αφορούν τα θεμελιώδη δικαιώματα και τες ελευθερίες είναι οι πιο σημαντικές Η λειτουργία του Ανωτάτου Δικαστηρίου είναι και ατομική και συλλογική και φαίνεται μέσα από τες αποφάσεις. Έχουμε πολύ αξιόλογους δικαστές σε όλα τα επίπεδα και η Κυπριακή δικαιοσύνη διατηρήθηκε διαχρονικά πολύ ψηλά όπως βεβαιώθηκε και από την Ευρωπαική Ένωση όταν η Κύπρος έγινε μέλος. Υστερούμε όμως στην ταχύτητα της απονομής της και στη διαρκή παρακολούθηση και έλεγχο του συστήματος και των πρακτικών του.»
Η μεταρρύθμιση των δικαστηρίων
«Η μεταρρύθμιση των δικαστηρίων είναι απόλυτα αναγκαία από χρόνια και είναι ένα θέμα επί του οποίου έχω εκφράσει ριζοσπαστικές απόψεις και μάλιστα αρθρογραφήσει σχετικά. Προέχει ο διαχωρισμός του Ανωτάτου Δικαστηρίου στα δύο Ανώτατα Δικαστήρια τα οποία προονούνται στο Σύνταγμα, το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο ως συνταγματικό δικαστήριο και το Ανώτατο Δικαστήριο ως εφετείο, ώστε και να επανέλθουμε στη συνταγματική τάξη και να έχουμε τα οφέλη της αποκέντρωσης και του δέοντος ελέγχου της ανώτατης δικαστικής εξουσίας αναλόγως αρμοδιότητας και τα δύο Ανώτατα Δικαστήρια, με πολύ μικρότερο πλέον αριθμό δικαστών το κάθε ένα, να λειτουργούν πιο εύρυθμα και πιο αποτελεσματικά ως ανώτατα δικαστήρια. Έπεται η δημιουργία ενδιάμεσου εφετείου που να επιλαμβάνεται των εφέσεων σε πρώτο βαθμό με περιορισμένο δικαίωμα έφεσης πρωτίστως επί σημαντικών νομικών σημείων στο Ανώτατο Δικαστήριο, ώστε να μη απασχολείται το Ανώτατο Δικαστήριο με όλες τες εφέσεις, σημαντικές ή ασήμαντες, ουσιώδεις ή επουσιώδεις. Και ακολουθεί η μεταρρύθμιση του συστήματος διορισμών, προαγωγών κλπ των δικαστών των Επαρχιακών Δικαστηρίων ώστε να υπάρχη αντικειμενική κρίση, διαφάνεια και επιλογή του καταλληλότερου – επ’ αυτού, πρέπει να απαλλαγούμε από τη νοοτροπία της αρχαιότητας και της σειράς και να καθιερώσουμε ουσιαστικά και όχι μόνο φραστικά το κριτήριο της αξίας ως το πρωταρχικό και κυρίαρχο. Αλλά και η λειτουργία των Επαρχιακών Δικαστηρίων χρειάζεται μεταρρύθμιση, ώστε οι αναβολές να είναι σπάνιες και απόλυτα δικαιολογημένες και όχι ο κανόνας όπως είναι σήμερα – προς τούτο, πρέπει να αναμορφωθή το σύστημα προετοιμασίας της υπόθεσης για ακρόαση με την ελάχιστη εμπλοκή του δικαστή, ο οποίος έτσι να απασχολείται ουσιαστικά μόνο με ακροάσεις, και οι ακροάσεις να γίνονται με το σύστημα pool και όχι αναλόγως της διάθεσης και του χρόνου του κάθε δικαστή.
Για μένα τα πιο σημαντικά στοιχεία για ένα δικαστή είναι η εντιμότητα, η ανεξαρτησία και το θάρρος του πνεύματος, η ευσυνειδησία και η απαλλαγή από οποιαδήποτε σύνδρομα, η νομομάθεια και η εργατικότητα.»
Προέχει ο διαχωρισμός του Ανωτάτου Δικαστηρίου στα δύο Ανώτατα Δικαστήρια τα οποία προονούνται στο Σύνταγμα, το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο ως συνταγματικό δικαστήριο και το Ανώτατο Δικαστήριο ως εφετείο, ώστε και να επανέλθουμε στη συνταγματική τάξη.
Ως Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας με τους Δικαστές του, το 1996.
Η συγγραφή και η έρευνα η κύρια του ενασχόληση
«Τα σταθερά ενδιαφέροντα μου είναι η ιστορική έρευνα και συγγραφή, ιδιαίτερα όσον αφορά την αρχαία Ελλάδα, η φιλοσοφία και η ποίηση. Έχω δημοσιεύσει βιβλία σχετικά με αυτά, έχω δώσει διαλέξεις και αρθρογραφήσει. Στις εκδόσεις μου περιλαμβάνονται το «Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου και οι Δικαστές του, από την ίδρυση του το 1878», «Η γενεαλογική και χρονολογική ιστορικότης της ελληνικής μυθολογίας», «Το κάλλος και το φρόνημα», «Ο Μαρ Καγιάμ», «Σκέψεις κ’ αισθήματα», Εκατό ερωτικά δίστιχα γραμμένα στα κυπριακά».
Οι δικαστές, για σκοπούς ανεξαρτησίας, δεν ασχολούνται με οργανώσεις, έτσι το μόνο που με απασχόλησε ήταν ο γυμναστικός σύλλογος της πόλης μου, ο ΓΣΕ, και τούτο για σκοπούς διατήρησης της υπόστασης της Αμμοχώστου.»
Με τους καλούς του φίλους Κουμούληδες στο σπίτι τους στο Sirena Bay.
