Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την περασμένη Πέμπτη το προσωρινό πλαίσιο για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης με σκοπό να στηριχθεί η οικονομία κατά τη διάρκεια της τρέχουσας έξαρσης της νόσου COVID-19 (στο εξής το «Προσωρινό Πλαίσιο»).
Τα κράτη μέλη μπορούν να αξιοποιήσουν το Προσωρινό Πλαίσιο προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι επιχειρήσεις θα έχουν επαρκή ρευστότητα για να μπορούν να συνεχίσουν τις οικονομικές τους δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της έξαρσης της νόσου COVID-19 και μετά. Το Προσωρινό Πλαίσιο έχει αναδρομική ισχύ, καλύπτοντας όλα τα μέτρα κρατικών ενισχύσεων που κοινοποιήθηκαν από τα κράτη μέλη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή από την 1/2/2020, και θα παραμείνει σε ισχύ τουλάχιστον μέχρι τις 31/12/2020.
Το Προσωρινό Πλαίσιο δεν συνιστά νομικά δεσμευτικό κείμενο. Εντούτοις, περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάζει μέτρα κρατικών ενισχύσεων στο πλαίσιο της τρέχουσας έξαρσης της νόσου COVID-19. Σημειώνεται ότι η τελική εκδοχή του Προσωρινού Πλαισίου αφήνει μεγαλύτερα περιθώρια στα κράτη μέλη σε σχέση με το προσχέδιο που είχε κυκλοφορήσει στις 17/3/2020.
Τέλος, σημειώνεται ότι το Προσωρινό Πλαίσιο για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της έξαρσης του COVID-19 είναι αρκετά πιο γενναιόδωρο σε σχέση με αυτό που αφορούσε τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης με σκοπό να στηριχθεί η πρόσβαση στη χρηματοδότηση κατά τη διάρκεια της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης του 2008.
1. Ποιες ενισχύσεις καλύπτει το προσωρινό πλαίσιο και πως εφαρμόζεται;
Το Προσωρινό Πλαίσιο καθορίζει τις προϋποθέσεις που πρέπει να ικανοποιούνται ώστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εγκρίνει μέτρα κρατικών ενισχύσεων των κρατών μελών που εμπίπτουν στους κανόνες των κρατικών ενισχύσεων της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής η «ΣΛΕΕ»).
Σημειώνεται ότι μέτρα γενικής εφαρμογής (μη επιλεκτικά) που είναι διαθέσιμα για όλες τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο οικείο κράτος μέλος, ανεξαρτήτως τύπου, μεγέθους, κλάδου δραστηριοποίησης κλπ. (π.χ. επιχορήγηση μισθών, μείωση ΦΠΑ, καθυστέρηση στην πληρωμή εταιρικών φόρων, ΦΠΑ και κοινωνικές συνεισφορές) δεν συνιστούν κρατικές ενισχύσεις καθώς δεν είναι επιλεκτικά. Επίσης, μέτρα που έχουν ως αποδέκτες τους καταναλωτές δεν συνιστούν κρατικές ενισχύσεις, λόγω του ότι δεν έχουν ως αποδέκτες επιχειρήσεις. Συνεπώς τα πιο πάνω μέτρα δεν καλύπτονται από το Προσωρινό Πλαίσιο.
2. Ποια μέτρα που λαμβάνουν τα κράτη μέλη μπορεί να θεωρηθούν συμβατά με τους κανόνες των κρατικών ενισχύσεων;
Το Προσωρινό Πλαίσιο καλύπτει διάφορους τύπους κρατικών ενισχύσεων. Όλα τα μέτρα κρατικών ενισχύσεων που καλύπτονται από το Προσωρινό Πλαίσιο πρέπει να κοινοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύμφωνα με το άρθρο 108(3) ΣΛΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αξιολογήσει και εγκρίνει πολύ γρήγορα σχέδια κρατικών ενισχύσεων που κοινοποιούνται από τα κράτη μέλη και εμπίπτουν στο Προσωρινό Πλαίσιο, είτε πρόκειται για ατομικές κρατικές ενισχύσεις είτε πρόκειται για καθεστώτα κρατικών ενισχύσεων.
Κρατικές ενισχύσεις βάσει του άρθρου 107(2)(β) ΣΛΕΕ
Τα κράτη μέλη μπορούν να εφαρμόσουν σχέδια κρατικών ενισχύσεων βάσει του άρθρου 107(2)(β) ΣΛΕΕ για την αποζημίωση επιχειρήσεων που έχουν υποστεί σοβαρή οικονομική βλάβη ως αποτέλεσμα της έξαρσης της νόσου COVID-19. Μεταξύ άλλων, τα κράτη μέλη μπορεί να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν σχέδια κρατικών ενισχύσεων για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα μεταφορών, τουρισμού, λιανικού εμπορίου καθώς σε διοργανωτές εκδηλώσεων που έχουν ακυρωθεί.
Σημειώνεται ότι η αρχή της εφάπαξ ενίσχυσης (one time, last time) που ισχύει για τις ενισχύσεις διάσωσης και αναδιάρθρωσης δεν καλύπτει τις ενισχύσεις που χορηγούνται με βάση το άρθρο 107(2)(β) ΣΛΕΕ. Συνεπώς, τα κράτη μέλη μπορούν να καταβάλουν αποζημιώσεις σύμφωνα με το άρθρο 107(2)(β) ΣΛΕΕ για τις ζημίες που προκαλούνται άμεσα από την έξαρση της νόσου COVID-19 σε επιχειρήσεις που έχουν λάβει στο παρελθόν ενίσχυση βάσει των Κατευθυντήριων Γραμμών Διάσωσης και Αναδιάρθρωσης μη Χρηματοπιστωτικών Προβληματικών Επιχειρήσεων του 2014 (π.χ. αερογραμμές και τράπεζες).
Επισημαίνεται ότι η αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αφορά μόνον στο κατά πόσον τα κοινοποιούμενα σχέδια κρατικής ενίσχυσης ικανοποιούν τις προϋποθέσεις του άρθρου 107(2)(β) ΣΛΕΕ (π.χ. υπάρχει έκτακτο γεγονός και η ενίσχυση σχετίζεται αιτιωδώς με το έκτακτο γεγονός). Εφόσον διαπιστωθεί ότι ικανοποιούνται, τότε αυτομάτως θεωρούνται συμβατά με την εσωτερική αγορά χωρίς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαθέτει διακριτική ευχέρεια ως προς αυτό.
Επισημαίνεται ότι με βάση το άρθρο 107(2)(β) ΣΛΕΕ είχαν χορηγηθεί κρατικές ενισχύσεις από τα κράτη μέλη σε εταιρείες αερογραμμών που επηρεάστηκαν από το κλείσιμο του εναέριου χώρου των ΗΠΑ από τα συμβάντα της 11/9/2001 καθώς και σε για την αντιμετώπιση του προβλήματος της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών (BSE) το 2000.
Κρατικές ενισχύσεις βάσει άρθρου 107(3)(β) ΣΛΕΕ
Τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορεί να εφαρμόσουν σχέδια κρατικών ενισχύσεων βάσει του άρθρου 107(3)(β) ΣΛΕΕ για την άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους. Όπως αναφέρεται στο Προσωρινό Πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί την τρέχουσα κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στα κράτη μέλη ως αποτέλεσμα της έξαρσης της νόσου COVID-19, ως μία εξαιρετική περίσταση που επηρεάζει το σύνολο ή σημαντικό μέρος της επικράτειας των κρατών μελών. Επομένως, μέτρα κρατικών ενισχύσεων που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της έλλειψης ρευστότητας των επιχειρήσεων και διασφαλίζουν ότι οι διαταραχές που προκαλούνται από την έξαρση της νόσου COVID-19 δεν υπονομεύουν τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ, θα εξετάζονται υπό το πρίσμα του άρθρου 107(3)(β) ΣΛΕΕ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα κρίνει κατά περίπτωση την συμβατότητα των μέτρων ενίσχυσης με το άρθρο 107(3)(β) ΣΛΕΕ, βάσει των προϋποθέσεων του Προσωρινού Πλαισίου, λαμβάνοντας υπόψη την αναγκαιότητα, καταλληλόλητα και αναλογικότητα τους όσον αφορά την άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας του οικείου κράτους μέλους.
Σύμφωνα με το Προσωρινό Πλαίσιο, τα κράτη μέλη μπορούν να εφαρμόσουν τα ακόλουθα μέτρα κρατικής ενίσχυσης, είτε σε μεμονωμένες επιχειρήσεις είτε σε τομείς οικονομικής δραστηριότητας που έχουν πληγεί από την έξαρση του COVID-19:
- Ενισχύσεις με τη μορφή άμεσων επιχορηγήσεων, επιστρεπτέων προκαταβολών ή φορολογικών πλεονεκτημάτων για αντιμετώπιση των προβλημάτων ρευστότητας των επιχειρήσεων.
- Ενισχύσεις υπό μορφή εγγυήσεων δανείων για να διασφαλιστεί ότι οι τράπεζες θα συνεχίσουν να παρέχουν δάνεια στις επιχειρήσεις πελάτες τους που έχουν ανάγκη από δανεισμό.
- Ενισχύσεις με τη μορφή επιδοτούμενων επιτοκίων για δάνεια προκειμένου να καλυφθούν οι άμεσες ανάγκες των επιχειρήσεων σε κεφάλαια κίνησης και κεφάλαια για επενδύσεις.
- Ενισχύσεις με τη μορφή εγγυήσεων και δανείων που διοχετεύονται σε επιχειρήσεις, ειδικότερα ΜΜΕ, μέσω χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
- Βραχυπρόθεσμη ασφάλιση εξαγωγικών πιστώσεων σε περίπτωση που η αγορά δεν παρέχει τέτοια ασφάλιση.
Τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να σχεδιάσουν τόσο μεμονωμένα μέτρα κρατικών ενισχύσεων όσο και καθεστώτα κρατικών ενισχύσεων.
3. Ποιες συνθήκες πρέπει να ικανοποιούνται για τις ενισχύσεις με τη μορφή άμεσων επιχορηγήσεων, επιστρεπτέων προκαταβολών ή φορολογικών πλεονεκτημάτων;
Τα κράτη μέλη έχουν στη διάθεση τους αυτό το εργαλείο προκειμένου να καλύψουν προσωρινά περιορισμένα ποσά ενίσχυσης για επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν αιφνίδια έλλειψη ή/και ανυπαρξία ρευστότητας ως αποτέλεσμα της έξαρσης της νόσου COVID-19.
Σύμφωνα με το Προσωρινό Πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα θεωρήσει τέτοιες κρατικές ενισχύσεις συμβατές με την εσωτερική αγορά βάσει του άρθρου 107(3)(β) ΣΛΕΕ, νοουμένου ότι ικανοποιούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
- Η ενίσχυση δεν υπερβαίνει τα €800.000 ανά επιχείρηση υπό μορφή άμεσων επιχορηγήσεων, επιστρεπτέων προκαταβολών, φορολογικών πλεονεκτημάτων ή πλεονεκτημάτων πληρωμών. Όλα τα αριθμητικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται είναι ακαθάριστα, δηλαδή προ της αφαίρεσης φόρων ή άλλης επιβάρυνσης.
- Η ενίσχυση χορηγείται βάσει καθεστώτος ενίσχυσης με εκτιμώμενο προϋπολογισμό.
- Η ενίσχυση μπορεί να χορηγείται σε επιχειρήσεις που δεν ήταν προβληματικές κατά την 1/12/2019 ή/και σε επιχειρήσεις που δεν ήταν προβληματικές κατά την 31/12/2019 αλλά οι οποίες αντιμετώπισαν προβλήματα ή κατέστησαν προβληματικές στη συνέχεια συνεπεία της έξαρσης της νόσου COVID-19.
- Η ενίσχυση χορηγείται το αργότερο μέχρι τις 31/12/2020.
Για τους πρωτογενείς τομείς της γεωργίας, της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας προβλέπονται ειδικές διατάξεις.
4. Ποιες συνθήκες πρέπει να ικανοποιούνται για τις ενισχύσεις υπό μορφή εγγυήσεων δανείων και επιδοτούμενων επιτοκίων;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα θεωρήσει τις κρατικές ενισχύσεις με τη μορφή νέων δημόσιων εγγυήσεων υπέρ δανείων και επιδοτούμενων επιτοκίων ως συμβατές με την εσωτερική αγορά στη βάση του άρθρου 107(3)(β) ΣΛΕΕ. Σύμφωνα με το Προσωρινό Πλαίσιο, οι κρατικές ενισχύσεις στην ίδια επιχείρηση με την μορφή εγγύησης και επιδότησης επιτοκίου δεν μπορούν να σωρευθούν.
Μεταξύ άλλων θα πρέπει να ικανοποιούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
α) Οι προμήθειες εγγύησης (guarantee premiums) καθορίζονται στο ελάχιστο επίπεδο με βάση τον πιο κάτω πίνακα. Το ίδιο ισχύει και για επιχορηγήσεις επιτοκίου όπου το ύψος του επιτοκίου είναι τουλάχιστον ίσο με το βασικό επιτόκιο (ετήσιο επιτόκιο IBOR ή ισοδύναμο, όπως δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την 1/1/2020) συν το περιθώριο πιστωτικού κινδύνου (credit risk margin) με βάση τον πιο κάτω πίνακα.
β) Εναλλακτικά τα κράτη μέλη μπορούν να κοινοποιήσουν καθεστώτα κρατικών ενισχύσεων, λαμβάνοντας υπόψη τον πιο πάνω πίνακα, αλλά στα οποία η ληκτότητα, η τιμολόγηση και η κάλυψη της εγγύησης μπορούν να διαφοροποιηθούν (π.χ. χαμηλότερη κάλυψη της εγγύησης που αντισταθμίζει μεγαλύτερη ληκτότητα).
γ) Οι δανειακές συμβάσεις υπογράφονται το αργότερο έως τις 31/12/2020 και περιορίζονται σε 6 έτη κατ’ ανώτατο όριο.
δ) Για τα δάνεια με ληκτότητα πέραν της 31/12/2020, το ποσό του δανείου δεν πρέπει να υπερβαίνει:
- το διπλάσιο του ετήσιου μισθολογικού κόστους του δικαιούχου (συμπεριλαμβανομένων των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και του κόστους του προσωπικού που εργάζεται στους χώρους της εταιρείας, αλλά επίσημα περιλαμβάνεται στις μισθοδοτικές καταστάσεις υπεργολάβων) για το 2019 ή για το πλέον πρόσφατο διαθέσιμο έτος. Στην περίπτωση επιχειρήσεων που συστάθηκαν την ή μετά την 1/1/2019, το μέγιστο ύψος των δανείων δεν πρέπει να υπερβαίνει το κατ’ εκτίμηση ετήσιο μισθολογικό κόστος για τα δύο πρώτα έτη λειτουργίας· ή
- το 25 % του συνολικού κύκλου εργασιών του δικαιούχου το 2019· ή
- με την κατάλληλη αιτιολόγηση και με βάση την αυτοπιστοποίηση των αναγκών ρευστότητας του δικαιούχου, το ύψος του δανείου μπορεί να αυξάνεται για να καλύψει τις ανάγκες ρευστότητας από τη στιγμή της χορήγησης για τους επόμενους 18 μήνες για τις ΜΜΕ και για τους επόμενους 12 μήνες για τις μεγάλες επιχειρήσεις.
ε) Για τα δάνεια με ληκτότητα έως τις 31/12/2020, το ποσό του αρχικού κεφαλαίου του δανείου μπορεί να είναι υψηλότερο με την κατάλληλη αιτιολόγηση και υπό την προϋπόθεση ότι εξακολουθεί να εξασφαλίζεται η αναλογικότητα της ενίσχυσης.
στ) Το δάνειο μπορεί να σχετίζεται τόσο με επενδύσεις όσο και με ανάγκες κεφαλαίων κίνησης.
ζ) Το δάνειο μπορεί να χορηγείται σε επιχειρήσεις που δεν ήταν προβληματικές, κατά την έννοια του Γενικού Κανονισμού Απαλλαγής (Κανονισμός (ΕΚ) 651/2014), στις 31/12/2019 και/ή επιχειρήσεις που δεν ήταν προβληματικές στις 31/12/2019, αλλά οι οποίες αντιμετώπισαν προβλήματα ή κατέστησαν προβληματικές στη συνέχεια συνεπεία της έξαρσης της νόσου COVID-19.
η) Στην περίπτωση εγγύησης δανείου, η διάρκεια της εγγύησης περιορίζεται σε έξι έτη κατ’ ανώτατο όριο και η δημόσια εγγύηση δεν υπερβαίνει:
i. το 90% του αρχικού κεφαλαίου του δανείου, όταν τις ζημίες υφίστανται αναλογικά και υπό τους ίδιους όρους τόσο το πιστωτικό ίδρυμα όσο και το κράτος· ή
ii. το 35% του αρχικού κεφαλαίου του δανείου, όταν οι ζημίες καταλογίζονται αρχικά στο κράτος και μόνο στη συνέχεια στα πιστωτικά ιδρύματα (ήτοι εγγύηση πρώτης ζημίας)· και
iii. και στις δύο ανωτέρω περιπτώσεις, όταν το ύψος του δανείου μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, για παράδειγμα επειδή το δάνειο αρχίζει να επιστρέφεται, το εγγυημένο ποσό πρέπει να μειώνεται αναλογικά.
ζ) Η εγγύηση μπορεί να σχετίζεται τόσο με δάνεια για επενδύσεις όσο και με δάνεια για κεφάλαια κίνησης.
5. Ποιες συνθήκες πρέπει να ικανοποιούνται για τις ενισχύσεις υπό μορφή βραχυπρόθεσμης ασφάλισης εξαγωγικών πιστώσεων;
Ως αποτέλεσμα της έξαρσης του COVID-19 υπάρχει το ενδεχόμενο να μην προσφέρεται προσωρινά σε ορισμένες χώρες ασφάλιση εξαγωγικών πιστώσεων. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη μπορούν να αποδείξουν, με την προσκόμιση επαρκών στοιχείων, ότι στην αγορά ιδιωτικής ασφάλισης δεν προσφέρεται κάλυψη για τον κίνδυνο αυτό.
Σύμφωνα με το Προσωρινό Πλαίσιο, οι κρατικές ενισχύσεις με τη μορφή βραχυπρόθεσμης ασφάλισης εξαγωγικών πιστώσεων θα θεωρείται σε κάθε περίπτωση δικαιολογημένη εάν:
i. ένας μεγάλος έγκυρος ιδιωτικός διεθνής ασφαλιστής εξαγωγικών πιστώσεων και ένας εθνικός ασφαλιστής πιστώσεων προσκομίσουν αποδεικτικά στοιχεία για την ανυπαρξία παρόμοιας κάλυψης· ή
ii. τουλάχιστον τέσσερις καθιερωμένοι εξαγωγείς στο κράτος μέλος προσκομίσουν στοιχεία που να αποδεικνύουν την άρνηση των ασφαλιστών να καλύψουν ορισμένες πράξεις.
6. Ποιες επιπτώσεις έχει το Προσωρινό Πλαίσιο στις τράπεζες και τον χρηματοπιστωτικό τομέα;
Το Προσωρινό Πλαίσιο καθορίζει ότι οι χορηγίες κρατικών ενισχύσεων σε τράπεζες, βάσει του άρθρου 107(2)(β) ΣΛΕΕ για την αντιστάθμιση της άμεσης ζημίας που υφίστανται ως αποτέλεσμα της έξαρσης της νόσου COVID-191, δεν έχουν ως στόχο τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της βιωσιμότητας, της ρευστότητας ή της φερεγγυότητας ενός ιδρύματος ή μιας οντότητας. Ως εκ τούτου, οι εν λόγω ενισχύσεις δεν θα χαρακτηριστούν ως έκτακτη δημόσια χρηματοπιστωτική στήριξη δυνάμει της οδηγίας 2014/59/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (Οδηγία για την ανάκαμψη και την εξυγίανση των τραπεζών) ούτε δυνάμει του Κανονισμού 806/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (Κανονισμός αναφορικά με τον Ενιαίο Μηχανισμός Εξυγίανσης). Επίσης, οι εν λόγω ενισχύσεις δεν θα αξιολογηθούν βάσει των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις που ισχύουν για τον τραπεζικό τομέα.
Αυτό ισχύει και για κάθε έμμεση ενίσχυση που χορηγείται στις τράπεζες προκειμένου να μετακυλιστεί στην πραγματική οικονομία βάσει του Προσωρινού Πλαισίου (π.χ. με την μορφή εγγυήσεων ή επιδότησης επιτοκίου) για δάνεια στους τελικούς δικαιούχους (δηλαδή επιχειρήσεις πελάτες τους).
Εάν οι τράπεζες χρειαστούν άμεση στήριξη με την μορφή ρευστότητας ή επανακεφαλαιοποίησης ή απομειωμένα περιουσιακά στοιχεία, τότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάζει κατά πόσο τα μέτρα ικανοποιούν τους όρους του άρθρου 32(4)(δ)(i) ή (ii) ή (iii) της Οδηγίας για την ανάκαμψη και την εξυγίανση των τραπεζών. Αν ικανοποιούνται οι όροι αυτοί, τότε η τράπεζα που λαμβάνει τέτοια άμεση στήριξη δεν θα θεωρείται ότι τελεί υπό πτώχευση ή ότι ενδέχεται να πτωχεύσει.
Στον βαθμό που τα μέτρα αυτά αντιμετωπίζουν προβλήματα συνδεόμενα με την έξαρση της νόσου COVID-19, θα θεωρηθεί ότι εμπίπτουν στο σημείο 45 της τραπεζικής ανακοίνωσης του 2013, το οποίο προβλέπει εξαίρεση από την απαίτηση καταμερισμού των επιβαρύνσεων μεταξύ των μετόχων και των πιστωτών τίτλων μειωμένης εξασφάλισης.
