Ο δικηγόρος και καθηγητής Νομικής, Χρίστος Κληρίδης σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης στη «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ» με αφορμή την υποψηφιότητα του ως Πρόεδρος του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου, παρουσιάζει αναλυτικά τις θέσεις του και δηλώνει έτοιμος να συνεργαστεί με τη νέα ηγεσία της δικαιοσύνης για το έργο της μεταρρύθμισης και την εφαρμογή της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Αποκαλύπτει επίσης, ότι έχει ήδη ετοιμάσει μια ομάδα συναδέλφων, οι οποίοι θα κατέλθουν μαζί του στις επικείμενες εκλογές και στόχος του είναι να δημιουργηθεί ένα Διοικητικό Συμβούλιο στο οποίο θα συμμετέχουν και νέοι εκπρόσωποι των Τοπικών Δικηγορικών Συλλόγων, δικηγόροι διεκδικητικοί που θα είναι έτοιμοι να «σηκώσουν τα μανίκια» ψηλά για το καλό της δικαιοσύνης και του δικηγορικού σώματος.
Διαβάστε αυτούσια τη συνέντευξη :
1. Θα θέλαμε αρχικά να αναφερθείτε σε ορισμένα βιογραφικά στοιχεία. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να ακολουθήσετε το δικηγορικό επάγγελμα και με ποιο τομέα υποθέσεων ασχοληθήκατε περισσότερο;
Γεννήθηκα στη Λευκωσία και φοίτησα στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Πήγα στην Αγγλία και συγκεκριμένα στο Brighton για να συμπληρώσω τις εισαγωγικές εξετάσεις απαιτούμενες τότε υπό μορφή GCE. Πέρασα σε πέντε A Levels και ξεκίνησα την φοιτητική μου δραστηριότητα στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Brunel στο Uxbridge. Το τμήμα αυτό είχε ουσιαστικά συσταθεί με πρωτοβουλία του Καθηγητή G.W. Keeton,του University College, γνωστού σε όλους μας για τα συγγράμματά του στο δίκαιο της επιείκειας και των καταπιστευμάτων. Αποφοίτησα από το Πανεπιστήμιο με το LL.B(Hons) έχοντας εξασφαλίσει την καλύτερη βαθμολογία στις εξετάσεις το 1976. Στο μεταξύ είχα εργαστεί στο Λονδίνο με μέντορά μου τον μετέπειτα Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Αγγλίας (Law Society) Sir Denis Marshall. Επίσης εργάστηκα σε δικηγορικό γραφείο στην Αθήνα του γνωστού δικηγόρου Αθανασίου Χριστόπουλου. Συνέχισα τις σπουδές μου στο University College σε επίπεδο LL.M με ειδίκευση στο Ναυτικό Δίκαιο, Ασφαλιστικό Δίκαιο, Ναυτασφάλειες και μεταφορά προϊόντων δια θαλάσσης με καθηγητές, μεταξύ άλλων, τον Professor Diamond Professor Ivamy και Professor Cadwallader. Η επίδοσή μου στο μεταπτυχιακό ήταν τέτοια που με καθιστούσε δικαιούχο σε υποτροφία του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Συνέχισα τις σπουδές μου για M.Phil, από το οποίο πτυχίο μεταπήδησα στο PhD στο King’s College με σύμβουλο των σπουδών μου, αρχικά τον καθηγητή Αλέξανδρο Χλωρό, μετέπειτα πρώτο δικαστή στο ΔΕΚ, εκ μέρους της Ελλάδος, και στη συνέχεια με τον Professor Francis Jacobs, μετέπειτα Γενικό Εισαγγελέα του ΔΕΚ. Η διδακτορική μου διατριβή ήταν στον τομέα του κοινοτικού τότε δικαίου με θέμα Conflicts of Social Security Laws in the European Communities. Πέτυχα στις εξετάσεις Νομικού Συμβουλίου, με βαθμολογία 953 από τα 1000, εξασφάλισα την άδεια δικηγόρου και ασκώ το επάγγελμα από το 1982. Έχω συμπληρώσει 38 χρόνια μαχόμενης δικηγορίας κι έχω παρουσιάσει ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου πέραν των 500 υποθέσεων μέχρι σήμερα.
Είμαι ιδρυτικό μέλος του Διεθνούς Συνδέσμου για την Προάσπιση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μέλος της Επιτροπής για την Αναθεώρηση και Κωδικοποίηση του Οικογενειακού Δικαίου. Εργάστηκα για τον σκοπό αυτό με τον Λουκή Σαββίδη, πρώην Δικαστή Ανωτάτου Δικαστηρίου, πατέρα του νεοδιορισθέντος Γενικού Εισαγγελέα, μαζί με την Ηλιάνα Νικολάου, μετέπειτα Πρόεδρο Οικογενειακού Δικαστηρίου και Επίτροπο Διοίκησης. Σαν αποτέλεσμα των εισηγήσεών μας τροποποιήθηκε το Σύνταγμα, θεσπίστηκε ο νόμος για τα Οικογενειακόμα Δικαστήρια και το νέο πλαίσιο του Οικογενειακού Δικαίου. Παρουσίασα ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων την πρώτη υπόθεση εναντίον της Κύπρου για παραβίαση του άρθρου 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Μαυρονύχης v. Republic of Cyprus με επιτυχία. Έκτοτε παρουσίασα στο ΕΔΑΔ δεκάδες υποθέσεις εναντίον της Τουρκίας αλλά και εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας για παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης.Συμμετείχα στην FRA (Fundamental Rights Association) σαν μέλος του Δικηγορικού Συμβουλίου αυτής όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Διετέλεσα Βουλευτής του Κόμματος Νέοι Ορίζοντες το 2001 και 2006 και συμμετείχα στις Επιτροπές Νομικών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την περίοδο της θητείας μου στο πλαίσιο της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων , της οποίας αρχικά προήδρευε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ψηφίστηκε το νομοθετικό πλαίσιο και τα νομοσχέδια για ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είμαι Πρόεδρος του Τμήματος Πανεπιστημίου Frederick και έχω εκλεγεί σαν Καθηγητής Νομικής μετά από αξιολόγηση πενταμελούς Επιτροπής καθηγητών ξένων Πανεπιστημίων. Διετέλεσα επίσης Αντιπρόεδρος του Τμήματος Νομικής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου και διδάσκω τα τελευταία 12 χρόνια, το Κυπριακό Νομικό Σύστημα, Ασκείν τη Δικηγορία, Δίκαιο της Απόδειξης και το Δίκαιο της Επιείκειας. Είμαι συγγραφέας πέντε βιβλίων, «Το Κυπριακό Πρόβλημα στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο», «Το Κυπριακό Νομικό Σύστημα», «Η δικηγορία στη Κύπρο « «Το Δίκαιο της Απόδειξης» και το «Δίκαιο της Επιείκειας στη Κύπρο», το οποίο είναι υπό έκδοση από τη Νομική Βιβλιοθήκη και αναμένεται να κυκλοφορήσει πριν το τέλος του τρέχοντος έτους. Έχω αρθρογραφήσει σε έγκυρα περιοδικά και είμαι συγγραφές κεφαλαίων σε έγκυρα βιβλία κυρίως στην Αγγλία. Το συγγραφικό μου έργο συμπεριλαμβάνει επιπρόσθετα 500 και πλέον άρθρα στον εγχώριο τύπο νομικοπολιτικού περιεχομένου.
Η κλίση μου για τη νομική εκδηλώθηκε από τα παιδικά μου χρόνια όταν παρακολουθούσα τον πατέρα μου, αείμνηστο Φοίβο Κληρίδη στο δικηγορικό του γραφείο. Προερχομαι από οικογένεια γνωστών νομικών. Ο πατέρας μου Φοίβος Κληρίδης, Barrister at Law του 1950, ιδρυτής του δικηγορικού γραφείου, στο οποίο συνεχίζω να ασκώ το επάγγελμα, είχε διοριστεί Υπουργός Δικαιοσύνης το 1982 και διετέλεσε μετέπειτα και βουλευτής του ΑΚΕΛ Νέες Δυνάμεις το 1986.
2. Πως λάβατε την απόφαση να υποβάλετε υποψηφιότητα ως Πρόεδρος του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου;
Η απόφασή μου για υποβολή υποψηφιότητας σαν Προέδρου του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου λήφθηκε μετά από παραίνεση πολλών φίλων, γνωστών συναδέλφων αλλά και σαν απότοκο των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η κυπριακή δικαιοσύνη, τόσο στο θέμα της βραδύτητας απονομής της αλλά πολλές φορές και της ποιότητάς της. Είμαι πεπεισμένος ότι χρειάζεται ένας Πρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου με το Συμβούλιο του που θα πρέπει να αναλάβουν μεταρρυθμιστικό και ενεργό ρόλο στις μεταρρυθμίσεις που αφορούν τόσο το δικηγορικό σώμα όσο και την δικαιοσύνη και το κράτος δικαίου.
3. Από την αρχή της παρουσίασης του έργου της μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης εκδηλώσατε τη διαφωνία σας με αρκετές από τις θέσεις της Κυβέρνησης. Πως κρίνετε τις αλλαγές που έγιναν μέχρι σήμερα ;
Τα μεταρρυθμιστικά νομοσχέδια κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση αλλά χρειάζονται βελτίωση σε πάρα πολλά θέματα. Ενδεικτικά να αναφέρω την δημιουργία και τρόπο λειτουργίας του Εφετείου. Έχω ήδη αρθρογραφήσει ότι, ο αριθμός των 16 εφετών είναι ανεπαρκής για να μπορέσει το νέο εφετείο να ανταποκριθεί στις καθυστερημένες εφέσεις που είναι πέραν των 4000 θέσεων αλλά και στον αυξημένο όγκο εργασίας του εφετείου, λαμβανομένων υπόψη και των εφέσεων του Διοικητικού Δικαστηρίου. Επίσης θέματα που αφορούν τη σύσταση και λειτουργία του Δικαστικού Συμβουλίου, τον διορισμό και ανέλιξη των δικαστών χρήζουν περαιτέρω βελτίωσης. Επιπρόσθετα, επιβάλλεται μία αναθεώρηση και του τρόπου λειτουργίας των Επαρχιακών Δικαστηρίων με την δημιουργία εξειδικευμένων τμημάτων για τα οποία έχω αρθρογραφήσει στο παρελθόν. Αυτονόητη και επιβαλλόμενη βεβαίως η ηλεκτρονική δικαιοσύνη. Το νέο Συνταγματικό και Ανώτατο Δικαστήριο επίσης θα πρέπει να βελτιώσουν τον τρόπο λειτουργίας τους αλλά και να εμπλουτισθούν με έμπειρους δικηγόρους.
4. Ποιο είναι το ιδανικό μοντέλο απονομής της δικαιοσύνης στην Κύπρο και πως μπορεί να βοηθήσει ο ΠΔΣ στην ολοκλήρωση του;
Δεν υπάρχει ιδανικό μοντέλο απονομής της δικαιοσύνης κατά τη γνώμη μου. Όμως, το υφιστάμενο μοντέλο έχει αποτύχει σε πολλές πτυχές του και θα πρέπει να βελτιωθεί. Ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος έχει ουσιαστικό ρόλο να διαδραματίσει στις μεταρρυθμίσεις. Το δικηγορικό σώμα πολυάριθμο, χιλιάδων δικηγόρων, δεν μπορεί να αφεθεί εκτός της διαδικασίας των μεταρρυθμίσεων ούτε και είναι δυνατόν να θεσπιστούν μεταρρυθμιστικά μέτρα χωρίς την διαβούλευση και συναίνεσή του. Έχω την εντύπωση ότι, τα προτεινόμενα μέτρα λήφθηκαν χωρίς την ουσιαστική διαβούλευση του Γενικού Εισαγγελέα, εξάλλου το δήλωσε και δημόσια, και υιοθετήθηκαν με κύρια πρωτοβουλία του Ανώτατου Δικαστηρίου και του πρώην Υπουργού Δικαιοσύνης. Ήδη, το απερχόμενο Παγκύπριο Διοικητικό Συμβούλιο εξέφρασε τις επιφυλάξεις και αμφιβολίες του για τα μέτρα, οι οποίες όμως θα πρέπει να μετουσιωθούν σε συγκεκριμένες προτάσεις. Οι δικηγόροι είναι ο άλλος βασικός πυλώνας του κράτους δικαίου. Χωρίς τους δικηγόρους είναι ανύπαρκτο το κράτος δικαίου και συνεπώς ο λόγος τους είναι καθοριστικής σημασίας.
5. «Οι δικηγόροι θα πρέπει να πρωταγωνιστούν στο τομέα των εκάστοτε μεταρρυθμίσεων. Δεν θα είναι πλέον θεατές», αναφέρετε χαρακτηριστικά στις βασικές σας θέσεις. Τι είναι αυτό που τους εμποδίζει σήμερα στο να κατέχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και πως μπορούν να ενισχύσουν το ρόλο αυτό, όχι μόνο στον τομέα της μεταρρύθμισης αλλά και γενικότερα;
Για το λόγο που προανάφερα, οι δικηγόροι πρέπει να είναι πρωταγωνιστές και όχι θεατές στις μεταρρυθμίσεις. Μέχρι σήμερον, σε ένα μεγάλο βαθμό, οι δικηγόροι έσφαλλαν σε δυο σημεία:
(1) Επέτρεψαν τη δημιουργία κακών εντυπώσεων και αντιλήψεων για το δικηγορικό σώμα. Το ότι σε κάποιο σώμα υπάρχουν κάποια σάπια μήλα είναι γνωστό αλλά είναι ανεπίτρεπτο τα σάπια αυτά μήλα να δηλητηριάζουν όλο το καλάθι. Εναπόκειται στο Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη του κοινού σε αυτό το έντιμο λειτούργημα. Οι δικηγόροι είναι λειτουργοί της δικαιοσύνης, ισότιμοι με τους δικαστές. Και οι δύο μαζί είναι οι βασικοί πυλώνες απονομής της δικαιοσύνης στη Κύπρο. Για να επιτευχθεί τούτο χρειάζεται διαφορετική αντιμετώπιση εκ μέρους του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου και μεταρρυθμίσεις και στον περί Δικηγόρων Νόμο όπως, ενίσχυση του Πειθαρχικού Συμβουλίου, των αρμοδιοτήτων του Νομικού Συμβουλίου, την ανεξαρτικοποίηση του δικηγορικού σώματος και από το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα αλλά και γενικότερα. Είναι για αυτό που χρειάζεται ένας πλήρως ανεξάρτητος δικηγόρος Πρόεδρος του Σώματος με ένα εντελώς ανεξάρτητο Συμβούλιό του από οποιεσδήποτε επιρροές. Οθενδήποτε προερχόμενες.
(2) Δεν πρωτοστάτησαν στις μεταρρυθμίσεις .
6. Ποιες δυσκολίες ή εμπόδια αντιμετωπίζουν οι δικηγόροι στην καθημερινότητα τους; Ποιες είναι οι προτάσεις σας για την αντιμετώπιση τους;
Οι δικηγόροι αντιμετωπίζουν στην συντριπτική πλειοψηφία τους θέμα επιβίωσης. Θα πρέπει να υπάρξει συνεργασία μεταξύ των δικηγορικών γραφείων με μεγάλη πελατεία και συναδέλφων, είτε που αρχίζουν την καριέρα τους τώρα, είτε που προσπαθούν να αντεπεξέλθουν στις οικονομικές δυσκολίες. Θα πρέπει να βελτιωθούν οι μηχανισμοί διαπίστωσης της εξωδικαστηριακής αμοιβής και είσπραξης της δικηγορικής αμοιβής από τους πελάτες και αντιδίκους. Έχω ήδη προβεί σε αρκετές εισηγήσεις για το θέμα αυτό. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να γίνεται μία δικαιότερη κατανομή από τις κρατικές υπηρεσίες αλλά ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα να υπάρξει ενθάρρυνση στις επιχειρήσεις να διανέμουν τον αριθμό των υποθέσεών τους σπάζοντας παραδοσιακά μονοπώλια. Υπάρχουν πρόθυμοι, ικανοί και άξιοι νεαροί δικηγόροι στους οποίους πρέπει να δοθεί ευκαιρία για ανέλιξη. Οι δικηγόροι επίσης αντιμετωπίζουν, ιδίως νεαροί, προβλήματα συμπεριφοράς κάποιων δικαστών. Οι σχέσεις δικηγόρων δικαστών θα πρέπει να βελτιωθούν και θα πρέπει να ληφθούν σημαντικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση που μπορεί να συμπεριλαμβάνουν κοινές εκδηλώσεις, επαφές κλπ.
7. Κάνετε λόγο για εμπέδωση «νέας κουλτούρας» στις σχέσεις δικαστών – δικηγόρων; Τι ακριβώς εννοείτε;
Είναι γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια θα έλεγα, υπήρξε μία επιδείνωση στις σχέσεις δικαστών δικηγόρων σε γενικό πλαίσιο. Θα έλεγα υπήρξε ένας ανταγωνισμός αχρείαστος, αν λάβουμε υπόψη ότι και οι δύο είναι λειτουργοί της δικαιοσύνης με ξεχωριστά βεβαίως καθήκοντα και στόχους. Ο δικαστής δικάζει και απονέμει δικαιοσύνη κατά τρόπο ακέραιο και δίκαιο σύμφωνα με το νόμο και το σύνταγμα. Παράλληλα ο δικηγόρος σαν λειτουργός της δικαιοσύνης, οφείλει να σέβεται το δικαστήριο στο πλαίσιο αμοιβαίου όμως σεβασμού και σε καμία περίπτωση να μην είναι εθελόδουλος. Νομίζω ότι, με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων και εκδηλώσεων και συμμετοχή των δικαστών και δικηγόρων ακόμα και τη δημιουργία Ειδικών Επιτροπών, υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης των σχέσεων δικηγόρων δικαστών. Τα γεγονότα του 2019 και η σύγκρουση Ανωτάτου Δικαστηρίου με Γενικό Εισαγγελέα κατέδειξαν ότι υπάρχει όντως αναγκαιότητα βελτίωσης των σχέσεων. Το θέμα δεν εξέλειπε με την αφυπηρέτηση του Προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου και του Γενικού Εισαγγελέα. Παρέμειναν οι εντυπώσεις δυστυχώς και θα πρέπει να επανορθώσουμε με την λήψη των απαραίτητων μέτρων και απόλυτο σεβασμό στις εκθέσεις της Greco και υλοποίηση των εισηγήσεών τους.
8. Πως φαντάζεστε ένα ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικής δικαιοσύνης και τι μπορείτε να κάνετε για να επιτευχθεί αυτό ως Πρόεδρος του ΠΔΣ;
Ένα ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικής δικαιοσύνης προϋποθέτει σύστημα ηλεκτρονικής καταχώρησης όλων των σχετικών εγγράφων και ηλεκτρονικής επίδοσής τους. Αυτό θα εξοικονομήσει και χρόνο και έξοδα. Αυτό το σύστημα ίσως να πάρει κάποια χρόνο να υλοποιηθεί γιατί χρειάζεται τεχνικές προδιαγραφές για τις οποίες θα μιλήσουν οι εμπειρογνώμονες. Εκείνο όμως το οποίο απεδείχθη, την περίοδο του κορωνοϊου, ότι μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες, είναι οι τηλεδίκες και η επικοινωνία μεταξύ δικηγόρων και δικαστηρίου τόσο μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου αλλά και μέσω του skype, του zoom ή άλλου προγράμματος μέσα από το οποίο έχει «δια ζώσης» επαφή ο δικηγόρος μαζί με τους συναδέλφους και αντιδίκους και το Δικαστήριο. Μέσα στο σχέδιο μεταρρύθμισης και των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας θα πρέπει να εισαχθεί και αυτή η δυνατότητα. Αυτό προϋποθέτει βεβαίως εκπαίδευση και δικηγόρων και δικαστών η οποία δεν είναι δύσκολη. Να χρησιμοποιήσουμε την υφιστάμενη τεχνολογία όπου μπορούμε μέχρις ότου εισαχθεί και ηλεκτρονική δικαιοσύνη γενικότερα. Σαν Πρόεδρος του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου θα προωθήσω άμεσα το θέμα αυτό και με την Βουλή και με το Ανώτατο Δικαστήριο, Υπουργείο Δικαιοσύνης και Γενικό Εισαγγελέα.
Τέλος, δηλώνω έτοιμος να συνεργαστώ με τη νέα ηγεσία της δικαιοσύνης για τις μεταρρυθμίσεις και την εισαγωγή της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Ένα άλλο θέμα που επείγει είναι και το θέμα των κτηριακών εγκαταστάσεων. Έχω την εντύπωση ότι οι επιλογές οι οποίες έγιναν, ιδιαίτερα για το Εφετείο είναι λανθασμένες. Κατά την γνώμη μου θα πρέπει το παλαιό Ανώτατο Δικαστήριο να στεγάσει το Εφετείο και στον χώρο των δικαστηρίων θα έπρεπε να τροχοδρομηθεί η ανέγερση προσωρινών ακόμα και λυόμενων κτιρίων για απάμβλυνση του προβλήματος μέχρις ότου προχωρήσει η ανέγερση των νέων κτιρίων η οποία προφανώς κολλά στις διαδικασίες. Έχουμε πολύ δρόμο και πολύ δουλειά να κάνουμε σαν Διοικητικό Συμβούλιο του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου. Ήδη έχω ετοιμάσει ομάδα συναδέλφων, οι οποίοι θα κατέλθουν μαζί μου στις εκλογές του Οκτωβρίου και στόχος μου είναι να έχω ένα Συμβούλιο, στο οποίο βεβαίως θα συμμετέχουν και νέοι εκπρόσωποι των Τοπικών Συλλόγων, το οποίο θα απαρτίζεται από γνωστικούς συναδέλφους, διεκδικητικούς και ετοίμους να «σηκώσουν τα μανίκια» ψηλά και να δουλέψουν για το καλό της δικαιοσύνης και του δικηγορικού σώματος.
