Η Δρ Ειρήνη Σταματούδη είναι Καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και θεωρείται ως η κατ’ εξοχήν ειδήμων σε ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, συλλογικής διαχείρισης και πολιτιστικής κληρονομιάς τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Διετέλεσε για περισσότερο από δέκα χρόνια διευθύντρια του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ Ελλάδος) και κατά τη διάρκεια της θητείας της υλοποιήθηκαν σημαντικά έργα – σταθμοί στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Το όνομά της περιλαμβάνεται στους καταλόγους διαιτητών του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO), και στους καταλόγους διαμεσολαβητών της UNESCO και του WIPO – ICOM (Παγκόσμιου Συμβουλίου για Μουσεία).
Δείτε αναλυτικά το έργο της στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Με αφορμή την έκδοση του νέου βιβλίου «ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ» (Νομική Βιβλιοθήκη, 2020) του οποίου είχε την επιμέλεια, μίλησε αποκλειστικά στη «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ» για το βιβλίο, τη νομοθεσία και τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων (ΟΣΔ), οι οποίοι αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση των δημιουργών και άλλων δικαιούχων και για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.
Το νέο βιβλίο αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση και κατ’ άρθρο ερμηνεία του ελληνικού νόμου για τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων (Ν 4481/2017). Περιλαμβάνει ζητήματα όπως την έννοια και το περιεχόμενο των ΟΣΔ και οργανισμών ανταγωνιστικών σε αυτούς (όπως οι ανεξάρτητες οντότητες διαχείρισης), την αδειοδότηση των ΟΣΔ και τη λειτουργία τους με βάση τη διαφάνεια και τη λογοδοσία ενώ ακόμη αναφέρεται στο ζήτημα της χορήγησης πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Περιέχει συμβολές 23 έγκριτων νομικών με ιδιαίτερη πείρα στο χώρο της συλλογικής διαχείρισης. Η προσέγγιση είναι πολυσχιδής καθώς δεν καλύπτει μόνον ζητήματα δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας αλλά και ζητήματα αστικού και εμπορικού δικαίου, δικονομικού δικαίου και δικαίου του ανταγωνισμού. Σύμφωνα με την ίδια, το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα «λιθαράκι» στην προσπάθεια όσων σκοπεύουν να βελτιώσουν το νόμο.
Δείτε τα περιεχόμενα του βιβλίου.
1.Ορίζεται ως επαρκές το νομικό πλαίσιο για τα πνευματικά δικαιώματα σε σχέση με τις προκλήσεις των νέων τεχνολογιών;
Συνήθως τις περισσότερες νομοθετικές πρωτοβουλίες σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες στον τομέα των πνευματικών δικαιωμάτων τις παίρνει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα κράτη μέλη της ΕΕ ενσωματώνουν τις σχετικές Οδηγίες -ως οφείλουν- στα εθνικά τους δίκαια. Συνεπώς οι νόμοι στην ΕΕ σε σχέση με τα πνευματικά δικαιώματα λίγο πολύ μοιάζουν. Παίζει όμως ρόλο και τι χρήση κάνει το κάθε κράτος των νόμων αυτών. Πως τους ερμηνεύει και πως τους εφαρμόζει. Σε γενικές γραμμές όμως θα έλεγα ότι το νομικό οπλοστάσιο είναι επαρκές. Θα είναι ακόμη πιο επαρκές όταν θα ενσωματώσουμε και την Οδηγία για την Ενιαία Ψηφιακή Αγορά, της οποίας η προθεσμία ενσωμάτωσης λήγει τον Ιούνιο του 2021. Η Οδηγία αυτή σκοπό έχει να εκσυγχρονίσει τους κανόνες για τα πνευματικά δικαιώματα καθιστώντας τους καταλληλότερους για τη νέα εποχή.
Δεν πρέπει κανείς να ξεχνάει ότι το δίκαιο δυστυχώς είναι ουραγός, ακολουθεί τις εξελίξεις και δεν διαμορφώνει την τεχνολογία.
Ωστόσο, θέτει όρια και φραγμούς μέσω κανόνων δικαίου για το τι επιτρέπεται να κάνει κανείς με την τεχνολογία και τι όχι. Χαρακτηριστικά παραδείγματα οι διατάξεις για την προστασία των έργων για χρήσεις στο διαδίκτυο, οι διατάξεις για τα προσωπικά δεδομένα, την προστασία του καταναλωτή, κοκ.
2.Τον Ιούλιο 2017 εκδόθηκε ο πρώτος νόμος για τη συλλογική διαχείριση στην Ελλάδα. Θεωρείτε ότι ο νόμος αυτός ανταποκρίνεται στις ανάγκες του κλάδου και σε ποιο βαθμό;
Ο νόμος αυτός αν και τέθηκε σε διαβούλευση από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας το Δεκέμβριο του 2015 έφτασε να ψηφιστεί σχεδόν ενάμιση χρόνο αργότερα και ενώ είχε παρέλθει η προθεσμία ενωσμάτωσης της σχετικής οδηγίας στο εθνικό δίκαιο.
Λόγω των εξελίξεων μετά τους ελέγχους που έκανε ο ΟΠΙ στην ΑΕΠΙ έγιναν πολλές αλλαγές στο νόμο, υπήρξαν διαφωνίες ως προς το χειρισμό της υπόθεσης και ενώ το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή το καλοκαίρι του 2016 ξαφνικά αποσύρθηκε και τελικά κατέληξε να ψηφιστεί με πολλά λάθη και νομοθετικά ατοπήματα τον Ιούλιο του 2017.
Ωστόσο, θα πρέπει κανείς να αναφέρει ότι το εν λόγω νομοθέτημα είναι το πρώτο ολοκληρωμένο νομοθέτημα για τη συλλογική διαχείριση. Στην ουσία αντικαθιστά 5 άρθρα που υπήρχαν στον ελληνικό νόμο για τα πνευματικά δικαιώματα (ν. 2121/1993) με σχεδόν 55 άρθρα. Προβλέπει καθεστώς διαφάνειας και λογοδοσίας για τους ΟΣΔ καθώς και ειδικές ρυθμίσεις για τις πολυεδαφικές άδειες για επιγραμμικές (online) χρήσεις μουσικής.
3.Μπορείτε να μας πείτε με λίγα λόγια τι είναι η συλλογική διαχείριση και γιατί είναι σημαντική για τους δημιουργούς και άλλους δικαιούχους;
Σκεφτείτε να είσαι στιχουργός, μουσικοσυνθέτης ή τραγουδιστής και να έπρεπε να επισκεφθείς όλα τα καταστήματα ή τις επιχειρήσεις που παίζουν μουσική προκειμένου να αμειφθείς για την χρήση του έργου ή της ερμηνείας σου. Αντιλαμβάνεστε ότι κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εφικτό. Εσείς ως δικαιούχος θα ήταν αδύνατο να το πράξετε ενώ ο καταστηματάρχης ως χρήστης θα είχε απαυδήσει από τις επισκέψεις για τη συλλογή δικαιωμάτων. Ακριβώς επειδή ένα τέτοιο μοντέλο διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι εφικτό εισήχθη στους νόμους των κρατών η συλλογική διαχείριση.
Συλλογική διαχείριση είναι η διαχείριση των δικαιωμάτων των δημιουργών ή και άλλων δικαιούχων συλλογικά (για μεγάλο αριθμό δικαιούχων) από οργανισμούς, οι οποίοι είτε είναι μη κερδοσκοπικοί είτε ελέγχονται από τα μέλη τους.
Στις περισσότερες περιπτώσεις πληρούν και τα δύο κριτήρια δεδομένου ότι λειτουργούν συνήθως ως συνεταιρισμοί.
4.Ποια είναι τα βασικά εχέγγυα σωστής λειτουργίας των ΟΣΔ μέσα στο νόμο; Πως ένας δημιουργός μέλος τους μπορεί να είναι εφησυχασμένος ότι διαχειρίζονται σωστά τα δικαιώματά του;
Ο νόμος προβλέπει θεσμικά όργανα, τα οποία εκλέγουν και ελέγχουν τη διοίκηση ενός ΟΣΔ. Τέτοια είναι για παράδειγμα η γενική συνέλευση και το εποπτικό συμβούλιο ενός οργανισμού. Ταυτόχρονα, ένας δικαιούχος – μέλος μπορεί και πρέπει να λαμβάνει ενημέρωση για τα δικαιώματά του ενώ κάποια στοιχεία ενημέρωσης, ο νόμος, υποχρεώνει τους ΟΣΔ να τα αναρτούν στην ιστοσελίδα τους προκειμένου να είναι προσβάσιμα από όλους.
Ο νέος νόμος προβλέπει διαφάνεια και λογοδοσία.
Ταυτόχρονα, υπάρχει πλέον θεσμοθετημένος με λεπτομέρεια και σε μεγαλύτερη έκταση σε σχέση με το προϋπάρχον καθεστώς ο έλεγχος του κράτους καθώς και σχετικές κυρώσεις. Οι μηχανισμοί αυτοί διευκολύνουν τον έλεγχο των ΟΣΔ από τα μέλη τους. Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι δεν γίνονται λάθη και ότι δεν πρέπει κανείς να αγρυπνεί.
5.Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα βασικά προβλήματα που έχει η συλλογική διαχείριση στην Ελλάδα;
Θεωρώ ότι η συλλογική διαχείριση έχει κάνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν ΟΣΔ για τις περισσότερες κατηγορίες δικαιούχων, υπάρχει νομοθεσία που κατοχυρώνει τη λειτουργία τους και εξασφαλίζει την είσπραξη των δικαιωμάτων για τα μέλη τους και σε γενικές γραμμές έχει μπει το νερό στο αυλάκι. Το βασικό πρόβλημα που υπάρχει σήμερα είναι η λειτουργία περισσότερων ΟΣΔ στην ίδια κατηγορία δικαιούχων, γεγονός που δεν επιτρέπει να δημιουργηθούν οικονομίες κλίμακος στον τομέα. Αυτό έχει ως συνέπεια να συρρικνώνονται τα έσοδα των δικαιούχων δεδομένου ότι αυξάνονται τα διαχειριστικά έξοδα και ενδεχομένως και οι αμοιβές που καλούνται να πληρώσουν οι χρήστες. Σε μία ιδεατή κατάσταση είτε όλοι οι δικαιούχοι μίας κατηγορίας πρέπει να ενωθούν κάτω από μία κοινή στέγη, δηλαδή έναν ΟΣΔ είτε (εάν οι δικαιούχοι δεν επιθυμούν να συνυπάρξουν) να προβούν σε συνέργειες ώστε να κατεβαίνουν όλοι οι ΟΣΔ μίας κατηγορίας δικαιούχων στην αγορά μέσω ενός εξουσιοδοτημένου φορέα, ο οποίος θα συλλέγει για όλους και θα διανέμει στα μέλη του ΟΣΔ, κι εκείνοι με τη σειρά τους (οι ΟΣΔ) στα δικά τους μέλη-δικαιούχους. Για παράδειγμα στην Ελλάδα στην κατηγορία των συγγενικών δικαιωμάτων υπάρχει ο εισπρακτικός οργανισμός GEA. Ωστόσο, αφορά διαφορετικές κατηγορίες δικαιούχων (τραγουδιστές, μουσικούς και δισκογραφικές εταιρείες). Ένας αντίστοιχος φορέας θα μπορούσε να δημιουργηθεί και για τους δικαιούχους του πνευματικού δικαιώματος. Η λύση αυτή δεν είναι απαραίτητα η βέλτιστη για να εφαρμοστεί στην ίδια κατηγορία δικαιούχων, διότι δημιουργεί δύο επίπεδα διανομής για την ίδια κατηγορία δικαιούχων (μία είσπραξη και διανομή από τον εισπρακτικό φορέα και μία διανομή από τα μέλη του φορέα-ΟΣΔ προς τα δικά τους μέλη) και άρα επιπρόσθετα διαχειριστικά έξοδα. Η λύση του ενιαίου οργανισμού συλλογικής διαχείρισης θεωρώ ότι -για την περίπτωση της ίδιας κατηγορίας δικαιούχων- θα ήταν η ιδανική.
6.Χρήζει βελτίωσης ο νόμος για τη συλλογική διαχείριση;
Όπως προανέφερα, οι απανωτές τροποποιήσεις που έγιναν λόγω πολιτικών πιέσεων στο αρχικό σχέδιο που είχε υποβάλει ο ΟΠΙ στο Υπουργείο Πολιτισμού το φθινόπωρο του 2015, οδήγησε σε ένα νόμο με ασάφειες, λάθη και νομοθετικά ατοπήματα.
Σίγουρα χρήζει βελτίωσης. Το βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα επισημαίνει πολλά από αυτά τα προβλήματα.
Ευελπιστώ για το λόγο αυτό ότι θα βάλει ένα λιθαράκι στην προσπάθεια όσων σκοπεύουν να βελτιώσουν το νόμο.
