Η έλλειψη, σε εθνικό επίπεδο, ενός κατάλληλου και αποτελεσματικού μέσου, διά του οποίου θα ήταν δυνατή η προστασία των δικαιωμάτων και η αποτροπή της παραβίασής τους, αποτελεί επί της ουσίας το «λόγο ύπαρξης» του άρθρου 13 ΕΣΔΑ, το οποίο αναφέρεται στην πραγματική προσφυγή. Το άρθρο 13 ΕΣΔΑ συνδέεται άμεσα με το άρθρο 35 § 1 της Σύμβασης (προϋπόθεση παραδεκτού: εξάντληση εσωτερικών ενδίκων μέσων)· η φύση του είναι επικουρική έναντι της παρεχομένης- από το εθνικό δίκαιο κάθε κράτους μέλους- προστασίας. Οι βασικές προϋποθέσεις εφαρμογής του ά. 13 ΕΣΔΑ είναι, αφενός το υποστηρίξιμο του παραπόνου και αφετέρου η αποτελεσματικότητα του παρεχόμενου ενδίκου μέσου ή βοηθήματος.
Κάθε κράτος-μέλος οφείλει να διαθέτει τα κατάλληλα μέσα για την ουσιαστική εφαρμογή της ΕΣΔΑ, ώστε να υφίσταται εγγύηση για το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που απορρέουν από τη Σύμβαση. Τούτο επιτυγχάνεται μέσω της πρόληψης μελλοντικών παραβιάσεων, είτε της αποκατάστασης των ήδη τελεσθεισών, με την καταστολή και τιμωρία των υπαιτίων. Επομένως, το άρθρο 13 ΕΣΔΑ έχει τόσο προληπτική όσο και κατασταλτική λειτουργία.
Από την άλλη, δεν αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρμογή του άρθρου 13 η διαπίστωση της παραβίασης μιας άλλης διάταξης της ΕΣΔΑ. Μπορεί, δηλαδή, να υφίσταται αυτοτελής αιτίαση δυνάμει του άρθρου αυτού. Ιδίως σε περιπτώσεις κινδύνου ανεπανόρθωτης βλάβης θα πρέπει να ενεργοποιείται το ανασταλτικό αποτέλεσμα του εκάστοτε ενδίκου μέσου ή βοηθήματος. Βεβαίως, το σύνηθες φαινόμενο είναι η παραβίαση του ά. 13 να συνδυάζεται με κάποιο άλλο άρθρο της ΕΣΔΑ.
Προκειμένου η προβλεπομένη στο ά. 13 ΕΣΔΑ προσφυγή να είναι αποτελεσματική, επιβάλλεται να είναι επαρκώς προσβάσιμη, πραγματική και διαθέσιμη, ήτοι η άσκησή της δεν θα πρέπει να παρεμποδίζεται επ’ ουδενί από πράξεις ή παραλείψεις των αρχών του καθ’ ου η προσφυγή κράτους. Εντούτοις, η αποτελεσματικότητα ενός ενδίκου μέσου ή βοηθήματος δεν εξαρτάται από τη βεβαιότητα ευνοϊκής έκβασης για τον προσφεύγοντα. Τα κράτη-μέλη διατηρούν το «περιθώριο εκτίμησης» (“margin of appreciation”) ως προς τις μεθόδους που θα εφαρμόσουν ώστε να συμμορφωθούν προς τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από τη Σύμβαση, αλλά και για την αποκατάσταση της προκληθείσης ζημίας από ενδεχόμενη παραβίαση δικαιώματος κατοχυρωμένου στην ΕΣΔΑ.
