Αναμφίβολα η Κύπρος αντιμετωπίζει σοβαρές κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις. Ενώ η χώρα προσπαθούσε να ανακάμψει και να επουλώσει τις πληγές της από την οικονομική κατάρρευση του 2013, η υγειονομική κρίση που πλήττει και την Κύπρο από τον Μάρτιο του 2020, δημιούργησε νέες οικονομικές συνέπειες και πρωτόγνωρες συνθήκες. Η ΕΕ ανέστειλε τους σκληρούς κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας για να αντιμετωπισθεί η χειρότερη οικονομική κρίση από την εποχή του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Η Κύπρος προσπάθησε να μειώσει τις αρνητικές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες μέσα από μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική.
Στη σημερινή συγκυρία, και ενώ η διάρκεια της πανδημίας δεν μπορεί να προβλεφθεί, το κράτος καλείται να προχωρήσει με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Ορισμένες από αυτές είναι οι ακόλουθες:
Η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι ένα ζήτημα που χρονίζει. Η διαιώνιση του συστήματος ως έχει συνεπάγεται σοβαρό οικονομικό κόστος το οποίο αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ψηλότερη φορολογία. Παρά τις οποιεσδήποτε αντιδράσεις είναι σημαντικό να προχωρήσει η μεταρρύθμιση η οποία συνεπάγεται μικρότερο αριθμό δήμων και χαμηλότερο κόστος. Στόχος είναι η αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών καθώς και η μείωση των δαπανών για την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Η μεταρρύθμιση της δικαστικής εξουσίας επείγει. Και ενώ έχουν γίνει αρκετά βήματα προόδου διάχυτη είναι η εντύπωση ότι είναι απαραίτητο να γίνουν πολύ περισσότερα ούτως ώστε να αποδίδεται έγκαιρα η δικαιοσύνη. Οι χρονοβόρες διαδικασίες πλήττουν την αξιοπιστία του θεσμού και ταυτόχρονα δημιουργούν αρκετές στρεβλώσεις στον δημόσιο βίο. Είναι επίσης σημαντικό να αποκατασταθεί το κύρος του θεσμού καθώς η Κύπρος πρέπει να αντιμετωπίσει τη διαφθορά.
Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης κρίσης είχε υποδειχθεί στην Κύπρο από τους Θεσμούς της ΕΕ ότι θα έπρεπε να αντιμετωπίσει αποφασιστικά όλες τις υπερβολές των κυβερνητικών δαπανών. Και ενώ αρχικά είχαν γίνει αρκετά βήματα, στη σημερινή συγκυρία διαφαίνεται ότι κάποιες αρχές δεν έχουν εμπεδωθεί. Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να επαναξιολογηθεί το συνταξιοδοτικό σύστημα και το κρατικό μισθολόγιο. Είναι επίσης αναγκαίο να επανεξετασθούν οι δαπάνες για την παιδεία, την έρευνα και η αποδοτικότητά τους.
Σε σχέση με το ΓεΣΥ ένα ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον είναι δυνατόν να συντηρηθεί ένα ψηλό επίπεδο υπηρεσιών με τις υφιστάμενες δαπάνες. Το Σύστημα πρέπει να αξιολογείται συνεχώς και να αντιμετωπίζονται επαρκώς οι οποιεσδήποτε στρεβλώσεις. Σίγουρα υπάρχουν περιθώρια εξοικονόμησης χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα των υπηρεσιών. Αυτές θα πρέπει να εντοπισθούν και να υπάρχουν οι ανάλογες δράσεις.
Στον χώρο της παιδείας είναι εξόφθαλμη η ανάγκη για αλλαγές. Μεταξύ άλλων, επισημαίνεται ότι οι επιδόσεις των μαθητών μέσης εκπαίδευσης σε διάφορα επίπεδα προβληματίζει τα τελευταία χρόνια. Σε σχέση με την τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να κατανοηθεί ότι ο σχετικά μεγάλος αριθμός πανεπιστημίων δεν συμβάλλει στη δημιουργία της απαραίτητης κριτικής μάζας. Το κράτος θα μπορούσε να έχει μια ολοκληρωμένη πολιτική η οποία να συμπεριλαμβάνει κίνητρα για τη συγχώνευση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ιδέες προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κατατεθεί προ πολλού. Μεταξύ άλλων, το κράτος μπορεί να εξαγγείλει μια πολιτική οικονομικής ενίσχυσης πανεπιστημίων με διάφορα κριτήρια, περιλαμβανομένων ενός συγκεκριμένου κατώτατου ορίου αριθμού φοιτητών καθώς και παρουσίας αξιόλογου ερευνητικού έργου. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να αναβαθμισθεί το επίπεδο της τεχνικής εκπαίδευσης το οποίο προφανώς συνδέεται και με τις ανάγκες της οικονομίας.
Καθοριστικής σημασίας είναι και η επαναξιολόγηση της οικονομίας στο σύνολό της και η προώθηση νέων μοχλών οικονομικής μεγέθυνσης. Κατ΄ επανάληψιν έχει αναφερθεί η προοπτική της μετατροπής της Κύπρου σε ακαδημαϊκό και ιατρικό Κέντρο. Και ενώ έχουν επιτελεσθεί σημαντικά βήματα προόδου πολύ περισσότερα μπορούν να γίνουν για την περαιτέρω αναβάθμιση των τομέων αυτών. Επιπρόσθετα, σημειώνεται ότι ενώ τα τελευταία χρόνια έχει συρρικνωθεί ο πρωτογενής και ο δευτερογενής τομέας είναι δυνατόν να επαναξιολογηθούν κάποιες δραστηριότητες οι οποίες να συμβάλουν στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Εδώ και χρόνια γίνεται λόγος για δράσεις φιλικές προς την πράσινη ανάπτυξη. Ιδίως στον τομέα της ενέργειας υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες. Πέραν τούτου, είναι σημαντικό να ενσωματωθούν νέες ιδέες και προσεγγίσεις στα νέα κτίρια που οικοδομούνται.
Παράλληλα είναι καθοριστικής σημασίας να υπάρχει μια αποτελεσματική δημόσια διοίκηση η οποία θα συμβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Υπογραμμίζεται επίσης ότι για τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοποίηση των Ευρωπαϊκών κονδυλίων απαιτούνται σημαντικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου. Το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Κύπρου, μέσω του οποίου η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να αντλήσει μέχρι το 2026 από την ΕΕ €1,2 δισεκ., είναι μια πολύ καλή ευκαιρία, όχι όμως πανάκεια. Οι αλλαγές αυτές προϋποθέτουν πολιτική βούληση και διάθεση να προχωρήσει η χώρα απρόσκοπτα προς την υλοποίηση των στόχων της.
