Η περίοδος της πανδημίας επηρέασε και επηρεάζει πέραν των μείζονων τομέων της καθημερινότητας των πολιτών και την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα διάφορα κράτη. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι η αποτύπωση των επιπτώσεων της πανδημίας του νέου κορονοϊού σε σχέση με την εφαρμογή των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων – αυτών που στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ονομάζουμε ‘δεύτερη γενιά’ ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία επέχουν της ίδιας αξίας και εφαρμογής με την ‘πρώτη γενιά’ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ήτοι των πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων, ως αυτά διασφαλίζονται από τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις.
Η εφαρμογή των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων πρέπει να εδράζεται στην αρχή της μη διάκρισης (non-discrimination principle), η οποία αποτελεί αρχή εκ των ων ουκ άνευ στον τομέα των διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η εφαρμογή περιοριστικών μέτρων σε περίοδο πανδημίας, όπως υλοποιήθηκε στην παρούσα κρίση του Covid-19, οφείλει να εδράζεται σε αυτήν την αρχή του δημοσίου διεθνούς δικαίου και η οποία αποτελεί μάλιστα αρχή του διεθνούς αναγκαστικού δικαίου, την οποία οφείλουν να ακολουθούν τα κράτη χωρίς οιεσδήποτε εξαιρέσεις οι οποίες δεν αιτιολογούνται.
Τα οποιαδήποτε μέτρα στον τομέα των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων, όπως αναφύονται μέσα από το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικά μέσω του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα του ΟΗΕ (1966), το οποίο δημιουργεί νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις για τα συμβαλλόμενα κράτη, μεταξύ των οποίων και η Κυπριακή Δημοκρατία, σε σχέση με την υλοποίηση και προώθηση των δικαιωμάτων που περιλαμβάνονται σε αυτό. Πρωτίστως, τονίζεται το γεγονός ότι η εφαρμογή του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γενικά και των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων ειδικότερα εδράζεται στη βάση της έμφυτης αξιοπρέπειας και των ίσων και αναφαίρετων δικαιωμάτων όλων των μελών της ανθρώπινης κοινωνίας. Επιπρόσθετα, τονίζεται ότι σε σχέση με τα υπό αναφορά ανθρώπινα δικαιώματα, τα κράτη θα πρέπει να δημιουργούν τις απαραίτητες και ελάχιστες εκείνες προϋποθέσεις στη βάση των οποίων οι πολίτες τους θα μπορούν να απολαμβάνουν τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά τους δικαιώματα, ως επίσης τα αστικά και πολιτικά τους δικαιώματα ως ορίζονται από το Διεθνές Σύμφωνο για τα Πολιτικά και Αστικά Δικαιώματα του ΟΗΕ (1966). Τονίζεται, επίσης, ότι τα Κράτη έχουν, σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, την υποχρέωση έναντι όλων να προωθούν και να διατηρούν τον παγκόσμιο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Υπό το πρίσμα των πιο πάνω, θεωρείται βασική αρχή του διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων ότι τα οποιαδήποτε μέτρα που λαμβάνονται εν καιρώ της πανδημίας του νέου κορονοϊού θα πρέπει να διασφαλίζουν το γεγονός δεν οδηγούν ομάδες του πληθυσμού σε ένα φαύλο κύκλο φτώχειας και ενδείας αλλά να διασφαλίζουν την ελάχιστη απόλαυση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων των υποκειμένων των κρατών. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι η οποιαδήποτε εφαρμογή περιοριστικών μέτρων θα πρέπει υπό το πρίσμα των πιο πάνω να μην διακρίνει μεταξύ των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού ή ομάδων που θεωρούνται «περιθωριοποιημένες» ομάδες, όπως για παράδειγμα μελών εθνικών μειονοτήτων, αναπήρων και μονογονέων.
Οφείλουμε να τονίσουμε στο παρόν ότι το Υπουργείο Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας έλαβε εξ υπαρχής συγκεκριμένα μέτρα στήριξης που αφορούσαν ειδικά, πέραν των γενικών μέτρων στήριξης, στην στήριξη των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού και υπό την δική μας εξέταση την προώθηση υλοποίησης και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεύτερης γενιάς. Επί του προκειμένου, γίνεται αναφορά στα ειδικά επιδόματα ασθενείας, άδειας φροντίδας παιδιών, αυτοτελώς εργαζομένων, του σχεδίου πλήρους αναστολής ως και μερικής αναστολής εργασιών επιχειρήσεων, ως επίσης και του ειδικού επιδόματος στήριξης ανέργων.
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο επί του προκείμενου ζητήματος θα πρέπει να διασφαλίσουμε το γεγονός ότι τα μέτρα αυστηρότητας που λαμβάνονται από τα κράτη στην περίοδο της πανδημίας οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τις υποχρεώσεις των κρατών σε σχέση με την πλήρη εφαρμογή των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων. Αποτελεί γεγονός, πλέον, ότι τα κράτη βρίσκονται πλέον στα όρια των οικονομικών τους δυνατοτήτων, λόγω των μέτρων στήριξης μεγάλων ομάδων του πληθυσμού τους που έχουν επηρεαστεί από την παρούσα κρίση της πανδημίας, όμως δεν πρέπει να γίνουν εκπτώσεις στην εφαρμογή των συγκεκριμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η περίοδος μετά το lockdown θα πρέπει να οριοθετηθεί στη βάση της προώθησης, σεβασμού και εφαρμογής όλων ανεξαιρέτως των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των υπό του παρόντος αναφερόμενων δικαιωμάτων, ούτως ώστε να μην υπάρξουν καταστάσεις φτωχοποίησης, περιθωριοποίησης και επηρεασμού της κατά το ελάχιστον έστω απόλαυσης των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων των πολιτών.
Σε όλες τις περιπτώσεις, βασική αρχή των οποιωνδήποτε περιορισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη βάση εκτάκτων καταστάσεων όπως την περίοδο την οποία διάγουμε λόγω της κρίσης του νέου κορονοϊού, είναι το ότι τα οποιαδήποτε περιοριστικά των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών μέτρα πρέπει να διέπονται από τις ακόλουθες παραμέτρους: την προσωρινότητα της εφαρμογής τους∙ την αναγκαιότητα λήψης τους∙ την αναλογικότητα σε σχέση με την προστασία της δημόσιας υγείας∙ την καθολική τους εφαρμογή χωρίς τις οποιεσδήποτε διακρίσεις∙ και, την αιτιολόγησή τους.
Καταληκτικά, αναφέρεται ότι η λήψη περιοριστικών μέτρων και νομοθετικών πράξεων που περιορίζουν τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα και γενικότερα το σύνολο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους κανόνες του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων το οποίο εδράζεται, φυσικά, στο ευρύτερο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, το οποίο, με την σειρά του, βρίσκεται σε μια περίοδο αναθεώρησης υπό το πρίσμα της νέας τάξης πραγμάτων που δημιουργείται λόγω της περιόδου της πανδημίας την οποία διανύουμε.
