Είναι αρκετά πρώιμο να μιλήσει κανείς, εν μέσω πανδημίας και απαγόρευσης κυκλοφορίας, για το ακριβές μέγεθος της αλλαγής στο τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, βέβαιο όμως είναι ότι η πανδημία αυτή επηρεάζει ήδη την έννομη τάξη.
Με ενδιαφέρον αναμένεται πως θα αντιδράσουν τα Δικαστήρια έναντι των μέτρων που ελήφθησαν και ισχύουν για την καταπολέμησή της. Μία από τις πρώτες αποφάσεις αυτές είναι η υπ’ αριθμό n°439674 απόφαση του γαλλικού Συμβουλίου Επικρατείας της 22ας Μαρτίου 2020 σε διαδικασία ασφαλιστικών μέτρων. Η απόφαση αυτή ελέγχει τα έκτακτα μέτρα που έλαβε η γαλλική κυβέρνηση παρουσιάζει δε ενδιαφέρον τόσο για το πώς η υπόθεση ήχθη ενώπιον του Δικαστή όσο και για το σκεπτικό και διατακτικό της, καθώς εισάγει μια διαφορετική δικονομική λειτουργία των ασφαλιστικών μέτρων ελέω κορωνοιού. (Στη γαλλική θεωρία: X. Dupré de Boulois, On nous change notre…. référé-liberté » (obs. sous CE ord., 22 mars 2020, n°439674), RDLF 2020 chron. n°12 . )
Ι. Η λειτουργία των ασφαλιστικών μέτρων και η ιδιαιτερότητα της ένδικης υπόθεσης.
Τα ασφαλιστικά μέτρα εισήχθηκαν στην γαλλική έννομη τάξη ως θεσμός που σκοπεί στη προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των διοικουμένων (G. Bachelier, « Le référé-liberté », RFDA 2002 p. 261). Στη συνήθη περίπτωση ο ιδιώτης παραπονείται ότι κάποια πράξη ή παράλειψη της Διοίκησης προσβάλλει τα δικαιώματά του και ο Δικαστής έχει την εξουσία να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο ώστε να αρθεί αυτή η προσβολή (άρθρο L 521-2 του Κώδικα Διοικητικής Δικαιοσύνης). Στην παρούσα υπόθεση το αιτούν Συνδικάτο δεν παραπονείται για ενεστώσα προσβολή των δικαιωμάτων αλλά ζητά από το Δικαστήριο να διατάξει τον Πρωθυπουργό και τον Υπουργό Αλληλεγγύης και Υγείας να λάβουν αυστηρότερα μέτρα (πλήρης περιορισμός του πληθυσμού, πλήρη απαγόρευση εξόδου κλπ) και την εξασφάλιση παραγωγής διαγνωστικών τεστ και προστασία του ιατρικού προσωπικού. Ratio είναι η έκτακτη ανάγκη.
Ερμηνεύοντας θα μπορούσαμε να πούμε η δημόσια υγεία, ασφάλεια και εν τέλει το δικαίωμα της ζωής. Ζητά δηλαδή, μεγαλύτερο (θεμιτό λόγω πανδημίας) περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων. Περιορισμό που ενδέχεται να φθάνει ως τον πυρήνα του δικαιώματος. Με άλλα λόγια, ο ιδιώτης ζητά από το θεσμό που έχει επιφορτιστεί να ελέγχει τους περιορισμούς και προσβολές των δικαιωμάτων να διατάξει περιορισμούς έως την πεμπτουσία του δικαιώματος. Έως χθες, η συλλογιστική αυτή θα ήταν ακατανόητη και θα ετίθετο θέμα έννομου συμφέροντος του αιτούντος. Όχι πια όμως. Το Δικαστήριο έκρινε παραδεκτή την αίτηση για το λόγο αυτό και την εξέτασε. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία να σφυρηλατηθεί μία νέα πτυχή της λειτουργία και του χαρακτήρα των ασφαλιστικών μέτρων. Αυτό το novum σχετίζεται άμεσα με την έκτακτη ανάγκη της πανδημίας.
ΙΙ .Ο νέος δικονομικός χαρακτήρας των ασφαλιστικών μέτρων.
Το Δικαστήριο εκκινεί από το δικαίωμα σεβασμού της ζωής και τη διαπίστωση ότι όταν προσβάλλονται από πράξεις και παραλείψεις της Διοίκησης έχει την εξουσία να διατάξει τα κατάλληλα μέτρα σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Διοικητικής Δικαιοσύνης που προαναφέρθηκαν. Στο πλαίσιο αυτό υποχρεώνει τη Διοίκηση να διευκρινίσει το πεδίο εφαρμογής της εξαίρεσης από τον περιορισμό για λόγους υγείας να επανεξετάσει τη διατήρηση της εξαίρεσης για «σύντομες μετακινήσεις πλησίον της οικίας» ένεκα της δημόσιας υγείας να αξιολογήσει τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία από τη διατήρηση των ανοικτών αγορών (υπογράμμιση του γράφοντος). Λειτουργεί με τον τρόπο αυτό ο Δικαστής ως βοηθός της Διοίκησης, της υποδεικνύει το έργο της και την υποχρεώνει σε αναθεώρηση των επιλογών της. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ότι δρα ως Διοίκηση μετά τη Διοίκηση (μεταφράζοντας ελεύθερα το «meta-autorité de police » του που χρησιμοποιεί ο Xavier Dupré de Boulois στο άρθρο που προμνημονεύθηκε).
Το ευρύτερο θέμα είναι παλαιό αλλά πάντα επίκαιρο: ο Διοικητικός Δικαστής είναι ένας Δικαστής που κυβερνά; (J. Rivero« Le juge administratif français : un juge qui gouverne ? », D. 1951,Chron., p. 21). Η απόφαση επί ασφαλιστικών μέτρων του ΣτΕ της 22ας Μαρτίου 2020 δίδει επιχειρήματα για καταφατική απάντηση στο ερώτημα αυτό. Ο Δικαστής ενώ θα μπορούσε με αυστηρή θεώρηση του εννόμου συμφέροντος να απορρίψει την αίτηση στο σύνολό, της επιλέγει να δραστηριοποιηθεί και να υποχρεώσει τη Διοίκηση σε επαναξιολόγηση των επιλογών της. Δεν δίδει απλώς εντολές στη Διοίκηση με τη συνήθη δικονομική έννοια του όρου αλλά λόγω της έκτακτης ανάγκης λειτουργεί περισσότερο ως συμβουλευτικό όργανο (που υποχρεώνει όμως τη Διοίκηση) υπονοώντας ότι τα μέτρα είναι ανεπαρκή και άρα η τελευταία οφείλει να επανελέγξει τη λυσιτέλειά τους. Επιπλέον, η απόφαση υπογραμμίζει πτυχές που αφορούν την ίδια την έννοια του δημοσίου συμφέροντος -μέγα θέμα που θα απασχολήσει τους δημοσιολόγους μετά την πανδημία- τη διασύνδεσή του με τη δημόσια υγεία και ασφάλεια.
Και όλα τούτα ένεκα του ιού του φέροντος τω σχήματι κορώνας…
