Προκύπτουν διάφορα ζητήματα στην υπόθεση καταδίκης της 19χρονης η οποία απασχολεί εδώ και μέρες τη δημοσιότητα και μάλιστα όχι μόνο στην Κύπρο. Ως συνήθως η συζήτηση εκατέρωθεν δεν χαρακτηρίζεται από ψύχραιμη ανάλυση. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Ένα εξαιρετικό άρθρο που διάβασα ήταν του Κώστα Κωνσταντίνου στην εφημερίδα “Πολίτης”. Δέκα σκέψεις επί του θέματος παραθέτω εδώ.
1.Eίναι γεγονός ότι η κοινωνία μας (και δεν είναι η μόνη) καλλιεργεί συχνά τη λογική απόκρυψης εγκλημάτων που αφορούν στον βιασμό ή άλλων εγκλημάτων που γίνονται πρωτίστως σε βάρος γυναικών, περιλαμβανομένης και οικογενειακής βίας. Είναι χαρακτηριστική η έκφραση ‘what happens in Ayia Napa stays in Ayia Napa’ κατά την γνωστή έκφραση που χρησιμοποιείται για το Las Vegas και η οποία πέραν από την κατάχρηση ουσιών ή την ερωτική απελευθέρωση, κλίνει δυστυχώς υπαινικτικά το μάτι και στην υπόθαλψη εγκλημάτων. Η ανάγκη αλληλοσεβασμού, σεβασμού της βούλησης του ερωτικού συντρόφου, σεβασμού της βούλησης των άλλων προσώπων γενικότερα, είναι πρωταρχικά ζητήματα που χρειάζονται παιδεία, ειλικρίνεια και σεβασμό στον λόγο που εκφέρουμε για αυτά.
2. Τα θύματα βιασμού είναι εξαιρετικά σημαντικό να προστατεύονται και να υποστηρίζονται. Είναι βέβαια επίσης σημαντικό ως θέμα γενικής αρχής να μην παραμένει ατιμώρητη η ψευδής καταγγελία προσώπων για βιασμό. Είναι λάθος να θεωρείται ότι η ποινικοποίηση της ψευδούς καταγγελίας είναι ένα αδίκημα χωρίς ουσιαστικό έννομο αγαθό ή που αποσκοπεί απλώς στην αποφυγή ανακριτικού χρόνου. Μια ψευδής καταγγελία ή μαρτυρία παρόμοιας φύσης οδηγεί στον εξευτελισμό και στη διαπόμπευση ενός αθώου για τη διάπραξη ενός ατιμωτικού αδικήματος, αλλά και στον κίνδυνο καταδίκης του σε ένα δικαστικό σύστημα που προφανώς κάθε άλλο παρά αλάνθαστο είναι σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Και το ποινικό σύστημα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην προστασία των αθώων και στην ανάγκη αποφυγής άδικης καταδίκης τους. Πρωταρχικός στόχος μιας κοινωνίας είναι να αναζητεί μεθόδους για να προστατεύονται τα θύματα και να τιμωρούνται οι αδικοπραγούντες.
3. Προφανώς και τα δικαστήρια δεν παράσχουν σε καμιά χώρα του κόσμου απόλυτα εχέγγυα ορθότητας. Το γεγονός ότι κάποιος είναι δικαστής δεν συνεπάγεται ότι έχει μαγική ικανότητα να καταλαβαίνει ποιος λέει ψέματα και ποιος αλήθεια. Και οπωσδήποτε πολλοί ένοχοι αθωώνονται και πολλοί αθώοι καταδικάζονται. Καθημερινά πληθώρα ανθρώπων αδικείται (ή θεωρεί ότι αδικείται) από δικαστικές αποφάσεις ή από νομοθετικές διατάξεις. Κανένα σύστημα απονομής δικαιοσύνης δεν κατόρθωσε και δεν θα κατορθώσει να μην αδικεί.
4. Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να προβαίνει σε κριτική και να διαφωνεί με τις αποφάσεις ενός Δικαστηρίου. Κατά πόσο μια απόφαση είναι ορθή ή εσφαλμένη κρίνεται μέσα από την μελέτη της, της μαρτυρίας και των εκατέρωθεν νομικών ισχυρισμών. Όσοι είμαστε επαγγελματίες ή ακαδημαϊκοί, διαφωνούμε καθημερινά με αποφάσεις των δικαστηρίων και ασκούμε συχνά κριτική. Τα ίδια τα δικαστήρια διαφωνούν μεταξύ τους και συχνά ασκούν κριτική στις αποφάσεις άλλων δικαστηρίων, ακόμα και στο ανώτατο επίπεδο της δικαστικής εξουσίας. Αν υπάρχει μια βεβαιότητα στην ζωή, αυτή είναι πως η απόλυτη ορθότητα δεν είναι προνόμιο κανενός μας.
5. Εκείνο που δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από ένα δημοκράτη είναι ο προπηλακισμός και η αναγωγή δικαστών σε στόχους. Έχουν εκδοθεί πλειστάκις αποφάσεις τις οποίες θεωρώ τερατουργήματα νομικού συλλογισμού σε αποφάσεις τις οποίες χειρίστηκα. Ασκώ κριτική επί της ουσίας. Δεν θεωρώ όμως ότι αρμόζει σε δικηγόρους να ασκούν κριτική με χαρακτηρισμούς και φωνασκίες ή να μπλέκουν την ατζέντα του ακτιβιστή με το επάγγελμα του δικηγόρου.
6.Διάβασα αυτές τις μέρες πληθώρα επιχειρημάτων και είναι χαρακτηριστικός και δυστυχώς επαναλαμβανόμενος ο τρόπος προσέγγισης των ακραίων φωνών και των δύο πλευρών. Η μια ακραία φωνή αξιολογεί την 19χρονη ως ψεύτρα, χωρίς να έχει γνώση του μαρτυρικού υλικού και την θεωρεί ως την μεγάλη εγκληματία που πρέπει να τιμωρηθεί όσο δεν τιμωρήθηκαν οι μεγαλύτεροι εγκληματίες. Η άλλη ακραία φωνή επίσης αξιολογεί την 19χρονη ως βιασθείσα, και πάλι χωρίς ουσιαστική αναφορά στο μαρτυρικό υλικό, με μόνο το επιχείρημα ότι είναι γυναίκα, ότι η αστυνομία είναι διεφθαρμένη και ότι πρέπει να αντισταθούμε στην πατριαρχία. Είναι θλιβερό να βλέπω φωνές που ζητούν να φιμώνεται η αντίθετη άποψη ή να βλέπω τους ίδιους ανθρώπους που διαδηλώνουν ότι κόπτονται εναντίον του ρατσισμού, να εκφράζουν ένα απροκάλυπτο αντισημιτικό λόγο μέσα από ατεκμηρίωτη και άκριτη υιοθέτηση θεωριών συνωμοσίας για τον ρόλο των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών στην απόφαση του Κύπριου δικαστή ή και με ανάρτηση των ονομάτων των Ισραηλιτών στη λογική ‘name and shame’. Οι ακραίες φωνές από όπου και αν προέρχονται δυστυχώς δεν διευκολύνουν την ωρίμανση της κοινωνίας, ανεξαρτήτως προθέσεων.
7.Οπωσδήποτε δεν θεωρώ κρίσιμη στην παρούσα υπόθεση την κριτική των αγγλικών ΜΜΕ ή την παρέμβαση του βρετανικού Υπεξ. Η Αγγλία αντιμετωπίζει τα δικά της σοβαρά προβλήματα στο σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Σχετικό είναι και το πρόσφατο βιβλίο The Secret Barrister.
8.Το όλο θέμα έχει όπως είπα πολλές πτυχές. Για μένα ως νομικό το μείζον είναι: δικαιολογείται αυτή η ποινική δίωξη; Και η απάντηση είναι σαφώς όχι. Ο ρόλος της δίωξης είναι να αποφασίζεται πότε πρέπει μια υπόθεση να οδηγηθεί στο δικαστήριο και πότε όχι. Και το κριτήριο δεν μπορεί να είναι μόνο κατά πόσο μια υπόθεση θα οδηγήσει σε καταδίκη. Μια καταδίκη σε ένα ποινικό σύστημα μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους: το δικαστήριο είναι υποχρεωμένο να βασιστεί στο μαρτυρικό υλικό που τέθηκε ενώπιόν του, το δικαστήριο μπορεί να αξιολογήσει τους μάρτυρες με ορθό ή λάθος τρόπο, ο δικηγόρος μπορεί να χειριστεί ορθά ή όχι την υπόθεση, ο κατηγορούμενος μπορεί να χειριστεί ορθά ή όχι τον εαυτό του, ενδεχομένως εμπειρογνώμονες ή άλλοι μάρτυρες να πουν ψέματα ή να μην παρουσιάσουν καλή εικόνα, το δικαστήριο μπορεί να ερμηνεύσει το νόμο με σωστό ή λάθος τρόπο.
9.Ακόμα και αν είναι ορθή η υπόθεση εργασίας ότι η 19χρονη κοπέλα πανικοβλήθηκε επειδή την βιντεοσκοπούσαν χωρίς τη θέλησή της όπως δήλωσε (η παράνομη βιντεοσκόπηση προσωπικών στιγμών είναι επίσης αδίκημα), και έκανε ψευδή κατάθεση, συντρέχει λόγος υπό τα γεγονότα της υπόθεσης για δίωξη; Αν υπέστησαν βλάβη οι Ισραηλινοί μπορούν να καταχωρήσουν αστικές αγωγές για αποζημιώσεις. Η βλάβη όμως που υπέστη όλους αυτούς τους μήνες μια 19χρονη κοπέλα υπερβαίνει κατά πολύ οποιαδήποτε αίσθηση αναλογικότητας σε σχέση με το αδίκημα που διαπράχθηκε. Η κοπέλα αυτή, που ήλθε από την χώρα της για ολιγοήμερο τουρισμό και θα πήγαινε να σπουδάσει, έχει στιγματιστεί, έχει καταστεί ψυχικό ράκος, για ένα αδίκημα που ο ίδιος ο ποινικός νομοθέτης αντιμετωπίζει ως μικροαδίκημα και το οποίο κανονικά θα μπορούσε υπό τις περιστάσεις της υπόθεσης να τιμωρηθεί και με χρηματικό πρόστιμο. Αφέθηκε στην Κύπρο να κάνει έρανο για να καλύψει τα έξοδά της σε μια υπόθεση που έχει βλάψει το δημόσιο συμφέρον με την εκδίκασή της.
10.Προφανώς τα πιο πάνω δεν είναι θέμα δικαστηρίου το οποίο είναι υποχρεωμένο να κρίνει στη βάση του μαρτυρικού υλικού που τίθεται ενώπιόν του. Είναι θέμα όμως γενικότερα κουλτούρας στις ποινικές διώξεις. Και ας σκεφτούμε όλοι μας. Όταν αναγάγουμε ως κριτήριο επιτυχίας ενός Γενικού Εισαγγελέα την επιτυχία στις καταδίκες, όταν αναγάγουμε ως κριτήριο επιτυχίας της αστυνομίας την επιτυχία στις καταδίκες, όταν ζητούμε από τα δικαστήρια να αποκτήσουν καταδικαστική κουλτούρα, η επόμενη δίωξη και η επόμενη καταδίκη μπορεί να μας αφορά προσωπικά. Πρέπει να ξεφύγουμε γενικότερα ως κοινωνία από την ψευδαίσθηση ότι οι ποινικές καταδίκες είναι το παν για την ορθή λειτουργία του ποινικού συστήματος. Μια διάθεση ανθρωποφαγίας η οποία εκτρέφεται από το πλήθος αναλόγως του ποιος είναι ο κατηγορούμενος. Οι απόψεις μας όμως δεν πρέπει να εξαρτώνται από το αν ο κατηγορούμενος μας είναι ή όχι συμπαθής, κοινής ιδεολογίας ή οτιδήποτε άλλο. Η ποινική δίωξη είναι καταστροφική για έναν άνθρωπο, ακόμα και αν αθωωθεί. Πολύ περισσότερο αν καταδικαστεί άδικα. Η ποινική δίωξη δεν πρέπει να γίνεται επειδή κάποιος μπορεί να καταδικαστεί. Δεν μπορεί να είναι αυτό το κρίσιμο κριτήριο και μόνο. Δεν είναι για αυτό που δόθηκε η εξουσία αναστολής ποινικής δίωξης από τον συνταγματικό νομοθέτη. Και εν προκειμένω έπρεπε προ πολλού να είχε διακοπεί η ποινική δίωξη.
