Η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν που άρχισε στις 13 Ιουνίου 2025 και η κλιμάκωσή της, πέραν των άλλων συνεπειών της, φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα που αφορά στα Στενά του Ορμούζ που ελέγχονται από το Ιράν. Ένα ιδιαίτερο θέμα αφορά, πέραν των γεωπολιτικών προεκτάσεων που η σύγκρουση έχει σε σχέση με την σημασία των Στενών, στις συμβάσεις ναυλώσεως (charter parties) και γενικότερα ζητήματα διεθνούς ναυσιπλοΐας. Αναφέρεται, ως προοίμιο στην ανάλυση που ακολουθεί, ότι τα Στενά του Ορμούζ ενώνουν τον Περσικό Κόλπο με τον Ινδικό Ωκεανό και εξυπηρετούν περίπου το 20% των παγκόσμιων εξαγωγών πετρελαίου διά θαλάσσης. Με πλάτος μόλις 22 ναυτικά μίλια στο στενότερό τους σημείο, τα Στενά αποτελούν ένα από τα κρισιμότερα σημεία για το παγκόσμιο εμπόριο με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, όπως επίσης και ο Κόλπος του Άντεντ και η Διώρυγα του Σουέζ.
Ένα ενδεχόμενο κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ ή μια πλήρης διατάραξη της ναυσιπλοϊας δια μέσω των Στενών λόγω πολεμικών ενεργειών (π.χ. ναρκοθέτηση) θα επιφέρει τραγικές συνέπειες στο παγκόσμιο εμπόριο και δη στις εξαγωγές πετρελαίου. Ήδη, ένεκα του πολέμου μεταξύ Ισραήλ – Ιράν, οι τιμές πετρελαίου έχουν παρουσιάσει αύξηση μεταξύ 7-10%, κυρίως λόγω της αβεβαιότητας που υπάρχει.Χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα έχουν εκδώσει συστάσεις προς τα νηολογημένα σκάφη τους σε σχέση με τις διελεύσεις μέσω των Στενών του Ορμούζ και του Κόλπου του Άντεν, γεγονός που υποδηλώνει αυξημένη ανησυχία στη ναυτιλία, με τους πλοιοκτήτες και τις ναυτιλιακές εταιρείες να αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη προσοχή τέτοιες πλόες.
Δικαιώματα πλοήγησης και διεθνές δίκαιο:
Σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS ΙΙΙ) του 1982, τα πλοία έχουν δικαίωμα διέλευσης μέσω διεθνών στενών όπως το Ορμούζ. Ωστόσο, το Ιράν, που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της UNCLOS, αμφισβητεί την ισχύ του «δικαιώματος διέλευσης» στα Στενά, υποστηρίζοντας ότι ισχύει μόνο «αβλαβής διέλευση» υπό τις δικές του αρχές. Αυτό δημιουργεί ένα νομικό κενό και σύγχυση σχετικά με το τι πραγματικά ισχύει για διεθνή πλοία στην περιοχή, όσον αφορά την ερμηνεία του Ιράν, που αντιτίθεται της ερμηνείας που αποδίδεται στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας.
Ρήτρες πολεμικού κινδύνου και συμβάσεις ναυλώσεως στο Αγγλικό Δίκαιο:
Στην παρούσα ανάλυση εξετάζονται ειδικά οι ρήτρες πολεμικού κινδύνου και οι συμβάσεις ναυλώσεως στο Αγγλικό Δίκαιο, λόγω του ότι η πλειοψηφία τέτοιων συμβάσεων διέπεται συνήθως από αυτό. Οι τυπικές ρήτρες πολεμικού κινδύνου (όπως οι BIMCO CONWARTIME και VOYWAR) θα εφαρμόζονταν σε περίπτωση αποκλεισμού πλου δια μέσω των Στενών του Ορμούζ, δίνοντας στον πλοιοκτήτη το δικαίωμα να αρνηθεί την εκτέλεση εντολών ή να απαιτήσει εκτροπή. Πολύ πιθανόν, απειλές που εκτοξεύονται από πλευράς του Ιράν κατά πλοίων που θεωρούνται ισραηλινών ή και αμερικανικών συμφερόντων δύνανται να ενεργοποιήσουν τις σχετικές ρήτρες.
Δικαιώματα και υποχρεώσεις:
Σύμφωνα με τις ρήτρες CONWARTIME (εκδόσεις 2013 και 2025), ο πλοίαρχος ή ο πλοιοκτήτης μπορεί να αρνηθεί διέλευση από επικίνδυνη περιοχή, εφόσον ειδοποιήσει τους ναυλωτές. Αν οι ναυλωτές δεν ορίσουν εναλλακτικό λιμένα εντός 48 ή 72 ωρών (ανάλογα με την έκδοση), το πλοίο μπορεί να εκφορτώσει σε ασφαλές λιμάνι με έξοδα των ναυλωτών.
Οι ρήτρες VOYWAR παρέχουν ανάλογα δικαιώματα άρνησης και δυνατότητα εκφόρτωσης σε εναλλακτικό λιμένα μετά την πάροδο προθεσμίας. Η έκδοση του 2025 προβλέπει αποζημίωση για χρόνο και κόστος που υπερβαίνει τα 100 μίλια εκτροπής.
Εκτίμηση κινδύνου:
Η απόφαση του πλοιοκτήτη πρέπει να βασίζεται σε ειλικρινή και λογική αξιολόγηση του κινδύνου – με τεκμηριωμένες αναλύσεις, ει δυνατόν σε συνεργασία με το κράτος σημαίας. Αν οι ναυλωτές έχουν αποδεχθεί ρητά τη διέλευση μέσω Ορμούζ στο ναυλοσύμφωνο, ενδέχεται να αποκλειστεί η δυνατότητα άρνησης, εκτός αν υπάρξει σημαντική μεταβολή του κινδύνου.
Υποχρέωση ασφαλούς λιμένα:
Οι ναυλωτές υποχρεούνται να δίνουν εντολές για λιμένες που είναι ασφαλείς και προσβάσιμοι. Αν το λιμάνι καθίσταται ανασφαλές πριν ή κατά την άφιξη, οι πλοιοκτήτες μπορούν να αρνηθούν την εκφόρτωση και να ζητήσουν εναλλακτικό προορισμό. Η επιμονή σε επικίνδυνη εντολή μπορεί να συνιστά σοβαρή παραβίαση της σύμβασης.
Η ασφάλεια του λιμένα εξετάζεται τη στιγμή της εντολής. Αν αλλάξει η κατάσταση λόγω σύγκρουσης, οι ναυλωτές οφείλουν να προτείνουν νέο, ασφαλές προορισμό.
Οικονομικές επιπτώσεις: Ασφάλιση και ειδικά ασφάλιστρα
Αν οι πλοιοκτήτες αποφασίσουν να συνεχίσουν το ταξίδι, οι ναυλωτές οφείλουν να καλύψουν τα επιπλέον ασφάλιστρα σύμφωνα με τις ρήτρες CONWARTIME. Οι νεότερες εκδόσεις απαιτούν αποδείξεις, ώστε να αποφεύγονται αδικαιολόγητες απαιτήσεις. Οι ναυλωτές πρέπει επίσης να εξετάσουν την ασφάλιση κατά μπλοκαρίσματος ή παγίδευσης του πλοίου.
Απώλειες και αποζημιώσεις:
Αν οι εντολές των ναυλωτών εκθέτουν το πλοίο σε κίνδυνο, αυτό συνιστά παραβίαση σύμβασης και μπορεί να οδηγήσει σε αξιώσεις αποζημίωσης. Οι ρήτρες ναυλοσυμφώνων (π.χ. NYPE 1946) ενδέχεται να επιτρέπουν την αποζημίωση για άμεσες απώλειες, εφόσον οι κίνδυνοι δεν έχουν ήδη αναληφθεί από τον πλοιοκτήτη με σύμβαση.
Καταγγελία Συμβολαίου: Μαρτυρία & Force Majeure
Ένα συμβόλαιο μπορεί να θεωρηθεί «frustrated» αν προκύψει γεγονός που αλλάζει ριζικά την ουσία της εκτέλεσής του. Ωστόσο, οι ρήτρες πολεμικού κινδύνου συχνά ρυθμίζουν τέτοιες περιπτώσεις, μειώνοντας την πιθανότητα εφαρμογής της ματαίωσης.Η ματαίωση είναι δύσκολο να αποδειχθεί, εκτός αν υπάρξουν ακραίες καθυστερήσεις ή αλλαγές στη φύση του ταξιδιού.
Όσον αφορά θέματα force majeure και ακύρωσης, αναφέρεται ότι το αγγλικό δίκαιο δεν αναγνωρίζει γενικά το force majeure εκτός αν περιλαμβάνεται ρητά στο συμβόλαιο. Αν υπάρχει σχετική ρήτρα, εξετάζεται το ακριβές περιεχόμενο.
Αναφέρεται επίσης ότι οι ρήτρες VOYWAR 2013/2025 επιτρέπουν την ακύρωση πριν από τη φόρτωση αν το λιμάνι βρίσκεται σε επικίνδυνη ζώνη, υπό την προϋπόθεση προειδοποίησης και ευκαιρίας στους ναυλωτές να προτείνουν ασφαλές εναλλακτικό λιμάνι.
Ζητήματα και συμβουλές:
Σε όλες τις περιπτώσεις και σε τέτοιες καταστάσεις όπως αυτές προκύπτουν από την παρούσα σύρραξη, δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ασφάλεια, με την ζωή και την ασφάλεια των πληρωμάτων να υπερισχύουν κάθε ρήτρας. Οι ναυλωτές και οι πλοιοκτήτες οφείλουν να προβαίνουν σε ενδελεχή ανάλυση κινδύνου, να συλλέγουν στοιχεία και να συμβουλεύονται ειδικούς, να έχουν άμεση επικοινωνία μεταξύ τους, να τηρούν τα χρονοδιαγράμματα που τίθενται από τις συμφωνίες ναυλώσεως λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα, ενώ για διαδρομές μέσω των Στενών του Ορμούζ πρέπει να περιλαμβάνονται ειδικές ρήτρες πολέμου και ασφάλισης.
Συμπέρασμα:
Η παρούσα σύγκρουση Ισραήλ – Ιράν αναδεικνύει την κρίσιμη σημασία των Στενών του Ορμούζ για τη ναυτιλία. Υπό το αγγλικό δίκαιο, οι ναυλοσυμβάσεις πρέπει να προσαρμοστούν με ευελιξία στους αυξημένους κινδύνους της περιοχής. Η κατανόηση των ρητρών, η προετοιμασία και η αποτελεσματική διαχείριση κινδύνου θα καθορίσουν την ομαλή εξέλιξη των ναυτικών δραστηριοτήτων σε αυτή την ασταθή γεωπολιτική περίοδο.
