Στις 27/11/2020, δημοσιεύτηκε στην επίσημη εφημερίδα της Δημοκρατίας ο νόμος περί της Προστασίας της Τεχνογνωσίας και των Επιχειρηματικών Πληροφοριών που δεν έχουν Αποκαλυφθεί (Εμπορικό Απόρρητο) από την Παράνομη Απόκτηση, Χρήση και Αποκάλυψή τους και αντικείμενο του είναι η θέσπιση κανόνων προστασίας από την παράνομη απόκτηση, χρήση και αποκάλυψη εμπορικών απορρήτων.
Με την νομοθεσία αυτή η Κύπρος ενσωμάτωσε τις διατάξεις της Ευρωπαϊκής οδηγίας 2016/943, της οποίας στόχος είναι η εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών όσον αφορά τα μέτρα, τις διαδικασίες και τα μέσα ένδικης προστασίας από την παράνομη απόκτηση, χρήση και αποκάλυψη εμπορικών απορρήτων και η εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς έρευνας και καινοτομίας, σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς όμως να διακυβεύονται ή να υπονομεύονται θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες ή το δημόσιο συμφέρον, όπως η δημόσια ασφάλεια, η προστασία των καταναλωτών, η δημόσια υγεία, η προστασία του περιβάλλοντος και η κινητικότητα των εργαζομένων.
Ορισμοί και επίκληση
Βάση του νόμου εμπορικό απόρρητο σημαίνει τις πληροφορίες-
(α) οι οποίες είναι απόρρητες, υπό την έννοια ότι, είτε ως σύνολο είτε από την άποψη του ακριβούς περιεχομένου και της διάταξης των συνιστωσών τους, δεν είναι ευρέως γνωστές σε πρόσωπα ανήκοντα στους κύκλους που ασχολούνται συνήθως με τέτοιου είδους πληροφορίες, ούτε άμεσα προσβάσιμες στα πρόσωπα αυτά,
(β) οι οποίες έχουν εμπορική αξία απορρέουσα από τον απόρρητο χαρακτήρα τους, και
(γ) για τις οποίες το πρόσωπο το οποίο έχει αποκτήσει νομίμως τον έλεγχο επί αυτών, έχει λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων, καταβάλει εύλογες προσπάθειες για την προστασία του απόρρητου του χαρακτήρα τους.
Με τις 2 πρώτες προϋποθέσεις καλύπτονται γενικά και χωρίς όρια επιχειρηματικές πληροφορίες οι οποίες έχουν οικονομική αξία χωρίς να υπάρχει περιορισμός. Ενδεικτικά, απόρρητες μπορεί να είναι οι πληροφορίες σχετικά με τους πελάτες και προμηθευτές μιας επιχείρησης, εγχειρίδια και σχέδια, τεχνογνωσία (know how), έρευνες αγοράς επί προϊόντων, δικαιώματα επί σχεδίων, πνευματικά δικαιώματα, οικονομικά στοιχεία, τεχνικές πληροφορίες (για παράδειγμα μια κατασκευή ή λογισμικό) και εμπορικές/επιχειρηματικές γνώσεις και μυστικά (για παράδειγμα η συνταγή γνωστών προϊόντων (πχ κόκα κόλα) ή αλγόριθμοι επιτυχημένων προγραμμάτων), που για όσο διάστημα παραμένουν μυστικές και δεν περιέρχονται σε δημόσια χρήση εξασφαλίζουν στην επιχείρηση-κάτοχο τους ένα ανταγωνιστικό προβάδισμα.
Είναι σημαντικό ότι για την επίκληση και εφαρμογή του ανωτέρω νόμου ο κάτοχος εμπορικού απορρήτου (ο οποίος είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που ελέγχει νομίμως ένα εμπορικό απόρρητο) να είναι σε θέση να αποδείξει ότι πληροί πρωτίστως την τρίτη προϋπόθεση καταβάλλοντας «εύλογες προσπάθειες», δηλαδή έχει λάβει μια σειρά εύλογων μέτρων (νομικών τεχνικών, οργανωτικών) για να διασφαλίσει την μυστικότητα του εμπορικού απορρήτου.
Αποφάσεις Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων αναφέρονται στην αναγκαιότητα λήψης μέτρων ως προϋπόθεση για την προστασία του απορρήτου. Στην ισπανική υπόθεση αριθ. 441/2016, το επαρχιακό δικαστήριο της Μαδρίτης, πρότεινε ότι τα μέτρα για την αποφυγή της αποκάλυψης πρέπει να είναι «επαρκή και λογικά» και πρέπει να λαμβάνονται τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Τα εξωτερικά βήματα θα πρέπει να εμποδίζουν την πρόσβαση τρίτων σε πληροφορίες και τα εσωτερικά βήματα θα πρέπει να περιορίζουν την πρόσβαση σε «υπαλλήλους και συνεργάτες» που γνωρίζουν ή χειρίζονται τις πληροφορίες. Στην αυστριακή υπόθεση αριθ. 4 Ob 165/16, το Ανώτατο Δικαστήριο της Αυστρίας, διαπίστωσε ότι, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, ο κάτοχος του εμπορικού μυστικού είχε αποδείξει επαρκώς την πρόθεσή του να κρατήσει τις πληροφορίες μυστικές. Οι προσπάθειές του περιλάμβαναν τη διατήρηση ενός συστήματος καταγραφής με όνομα χρήστη και κωδικό πρόσβασης και τη διασφάλιση ότι μόνο ένας περιορισμένος αριθμός αναγνωρισμένων ατόμων γνώριζε τις πληροφορίες. Το δικαστήριο έκανε αναφορά στην οδηγία και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ερμηνεία τους ευθυγραμμίστηκε με το τρίτο στοιχείο του νέου ορισμού. Αυτή η υπόθεση αποδεικνύει ότι η οδηγία δεν απαιτεί από τον κάτοχο του εμπορικού μυστικού να διατηρήσει με επιτυχία τα μυστικά των εμπιστευτικών πληροφοριών, αλλά μάλλον δηλώνει ότι πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει ότι είχε λάβει εύλογα μέτρα για την διατηρήσει του απόρρητου.
Ενδεικτικά μέτρα που μπορεί να λάβει ο κάτοχος εμπορικού απορρήτου για να προστατεύσει την μυστικότητα του εμπορικού απορρήτου είναι:
- Συμφωνίες μη αποκάλυψης (NDA)
- Ρήτρες μη αποκάλυψης και μη ανταγωνισμού που ενσωματώνονται σε οποιαδήποτε συμφωνία ή Μνημόνιο Κατανόησης
- Παρακολούθηση δραστηριότητας εργαζομένων
- Σήμανση εγγράφων
- Εκπαίδευση υπαλλήλων
- Ρήτρες και συμφωνίες μη προσέλκυσης
- Εφαρμογή κανόνων προστασίας δεδομένων
- περιορισμός της πρόσβασης σε ορισμένα έγγραφα ή/και περιοχές εντός μιας επιχείρησης/εταιρείας
Κρίσιμη αναδεικνύεται η προστασία του κατόχου του εμπορικού απορρήτου, με τον νόμο αυτό απέναντι τόσο σε μη αντισυμβαλλόμενους τρίτους/παραβάτες (οι οποίοι είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρανόμως απέκτησε, χρησιμοποίησε ή αποκάλυψε εμπορικό απόρρητο) από παράνομη απόκτηση ή χρήση του καθώς και απέναντι στον «λήπτη» του σε περίπτωση επίδειξης αντισυμβατικής συμπεριφοράς, αλλά ακόμη και σε αντισυμβαλλόμενους αδειούχους εκμετάλλευσης του εμπορικού απορρήτου που επιδεικνύουν παράνομη ή αντισυμβατική συμπεριφορά.
Πότε θεωρείται νόμιμη η απόκτηση, χρήση και αποκάλυψη εμπορικών απορρήτων
Η παράνομη απόκτηση, χρήση ή αποκάλυψη εμπορικού απορρήτου θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα του νόμιμου κατόχου του να αποκομίσει τα οφέλη του πρωτοπόρου ή να εκμεταλλευτεί το εμπορικό απόρρητο, αξιοποιώντας τα αποτελέσματα των καινοτόμων προσπαθειών του και αποκομίζοντας ωφελήματα από την αξία του εμπορικού του απορρήτου έναντι των ανταγωνιστών του.
Βάση του άρθρου 4, της νομοθεσίας η απόκτηση εμπορικού απορρήτου λογίζεται νόμιμη, όταν το εμπορικό απόρρητο αποκτάται με έναν από τους ακόλουθους τρόπους:
(α) ως ανεξάρτητη ανακάλυψη ή δημιουργία
(β) ως παρατήρηση, μελέτη, αποσυναρμολόγηση ή δοκιμή ενός προϊόντος ή αντικειμένου που έχει τεθεί στη διάθεση του κοινού ή που βρίσκεται νομίμως στην κατοχή του αποδέκτη των πληροφοριών, ο οποίος δεν υπέχει νόμιμη υποχρέωση περιορισμού της απόκτησης του εμπορικού απορρήτου
(γ) ως άσκηση του δικαιώματος των εργαζομένων ή των εκπροσώπων τους στην ενημέρωση και τη διαβούλευση, σύμφωνα με το ενωσιακό δίκαιο και το δίκαιο της Δημοκρατίας και πρακτική.
(δ) ως αποτέλεσμα οποιασδήποτε άλλης πρακτικής, η οποία υπό τις περιστάσεις αυτές, είναι σύμφωνη με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη και τις καλόπιστες εμπορικές πρακτικές και
(ε) όπου επιβάλλεται ή επιτρέπεται από το δίκαιο της ΕΕ ή το δίκαιο της Δημοκρατίας.
Μέτρα Ένδικης Προστασίας
Το άρθρο 5, του Νόμου εξοπλίζει τον κάτοχο των πληροφοριών με σημαντικές δυνατότητες προστασίας έτσι ώστε ο κάτοχος εμπορικού απορρήτου να έχει δικαίωμα να ζητήσει τα μέτρα, τις διαδικασίες και τα μέσα ένδικης προστασίας, προκειμένου να αποτρέψει την παράνομη απόκτηση, χρήση ή αποκάλυψη του εμπορικού απορρήτου και να εξασφαλίσει έννομη προστασία από παραβάτες οι οποίοι απέκτησαν το εμπορικό απόρρητο χωρίς την συγκατάθεση του και βάση του άρθρου 10, το Δικαστήριο μπορεί να διατάξει σειρά από προσωρινά και συντηρητικά μέτρα έναντι του παραβάτη για την διαφύλαξη των δικαιωμάτων του κατόχου.
Σε περίπτωση πιθανής νομικής διαφοράς, είναι επίσης χρήσιμο να υπάρχει απόδειξη δημιουργίας/ιδιοκτησίας του εν λόγω εμπορικού απορρήτου που μπορεί να επιτευχθεί με:
- Πιστοποίηση από πιστοποιών υπάλληλο (προς απόδειξη του χρόνου δημιουργίας)
- Πιστοποίηση από Δημόσια αρχή
- Δια μέσου επιστολής που μπορεί να σταλεί στην διεύθυνση του κατόχου
- Οποιαδήποτε άλλα μέσα που μπορεί να αποδείξουν την δημιουργία/ιδιοκτησία
Αποζημιώσεις
Κατόπιν αίτησης του ζημιωθέντος, το Δικαστήριο δύναται να διατάξει βάση του άρθρου 16, τον παραβάτη ο οποίος γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει ότι προέβαινε σε παράνομη απόκτηση, χρήση ή αποκάλυψη εμπορικού απορρήτου, να καταβάλει στον κάτοχο του εμπορικού απορρήτου αποζημίωση ανάλογη προς την πραγματική ζημιά που υπέστη ως αποτέλεσμα της παράνομης απόκτησης, χρήσης ή αποκάλυψης.
Κατά τον καθορισμό της αποζημίωσης, το Δικαστήριο λαμβάνει υπόψη όλους τους σχετικούς παράγοντες, όπως τις αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις, περιλαμβανομένης και της απώλειας κερδών, τις οποίες υπέστη ο ζημιωθείς διάδικος, τα τυχόν αθέμιτα κέρδη που ο παραβάτης αποκόμισε και, σε ενδεδειγμένες περιπτώσεις, άλλα στοιχεία, πέραν των οικονομικών, όπως την ηθική βλάβη που προκάλεσε στον κάτοχο του εμπορικού απορρήτου η παράνομη απόκτηση, χρήση ή αποκάλυψη του εμπορικού απορρήτου. Το Δικαστήριο δύναται, εναλλακτικώς, σε ενδεδειγμένες περιπτώσεις, να καθορίζει κατ’ αποκοπή αποζημίωση βάσει στοιχείων, όπως τουλάχιστον το ύψος των δικαιωμάτων ή λοιπών αμοιβών που θα ήταν οφειλόμενα, εάν ο παραβάτης είχε ζητήσει την άδεια να χρησιμοποιεί το επίδικο εμπορικό απόρρητο.
Δημοσίευση των δικαστικών αποφάσεων
Παρέχεται η δυνατότητα έκδοσης διατάγματος με δαπάνη του παραβάτη, για να ληφθούν τα ενδεδειγμένα μέτρα για τη διάδοση των πληροφοριών σχετικά με την απόφαση, συμπεριλαμβανομένης της πλήρους ή μερικής δημοσίευσής της.
Ποινές
Η Νομοθεσία προνοεί για ποινές αποτρεπτικού χαρακτήρα (άρθρο 18) τόσο σε οποιοσδήποτε πρόσωπο συμμετέχει στις δικαστικές διαδικασίες που αφορούν στην παράνομη απόκτηση, χρήση ή αποκάλυψη εμπορικού απορρήτου όπως διάδικο, δικηγόρο των διαδίκων, υπάλληλο του Δικαστηρίου, μάρτυρα, πραγματογνώμονα ή άλλο πρόσωπο που έχει πρόσβαση σε έγγραφα που αποτελούν μέρος των εν λόγω δικαστικών διαδικασιών αλλά και σε οποιοσδήποτε κατ’ ισχυρισμό παραβάτη εμπορικού απορρήτου, η σε οποιοδήποτε αποφύγει να τηρήσει ή παραβιάσει τα διατάγματα τα οποία προβλέπονται στο άρθρο 10 του Νόμου.
Σημαντικότητα της Νομοθεσίας
Η οδηγία 2016/943, σκοπό είχε την διεύρυνση της προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας με την εισαγωγή της έννοιας του εμπορικού απορρήτου που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα τεχνογνωσίας και επιχειρηματικών πληροφοριών, είτε συμπληρωματικώς είτε εναλλακτικώς προς τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και την υιοθέτηση της από όλες της χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έτσι ώστε να εναρμονιστεί η νομική προστασία του εμπορικού απορρήτου σε όλη την ΕΕ με την διασφάλιση ενός ενιαίου θεσμικού πλαίσιού, που να διασφαλίζει επαρκές και συνεκτικό επίπεδο αστικής ένδικης προστασίας σε περιπτώσεις παράνομης απόκτησης, χρήσης ή αποκάλυψης εμπορικών απορρήτων.
Η ψήφιση της νέας νομοθεσίας συμπληρώνει ένα μεγάλο κενό που υπήρχε στο κυπριακό Δίκαιο και θα συμβάλει καταλυτικά στην προστασία του εμπορικού απορρήτου από πρακτικές αντίθετες στα χρηστά ήθη που αποβλέπουν στην υπεξαίρεση εμπορικών απορρήτων (κλοπή, μη επιτρεπόμενη αντιγραφή, οικονομική κατασκοπεία ή παραβίαση των απαιτήσεων εμπιστευτικότητας) με αποτέλεσμα να προωθηθεί η οικονομική ανάπτυξη και η απασχόληση και να ενθαρρυνθεί η καινοτομία και η δημιουργικότητα και οι αύξηση των επενδύσεων υποβοηθώντας την ομαλή λειτουργία της αγοράς με την δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει κεφάλαια και εργατοώρες για την ανάπτυξη της δικής τους τεχνογνωσίας και πληροφοριών αλλά και για τα εμπορικά απόρρητά τους ευρύτερα, τα οποία περικλείουν πολλές φορές μεγάλη εμπορική και οικονομική αξία και άϋλο επενδυτικό κεφάλαιο.
