Σχόλιο για τη θεατρική παράσταση «/OUT OF NECESSITY», σε σκηνοθεσία Μαρίας Κυριάκου & Μαρίας Βαρνακκίδου, Fresh Target Theatre, Λευκωσία, Οκτώβρης 2021 και το δίκαιο της ανάγκης
Παρακολούθησα με πολύ ενδιαφέρον, δις, την θεατρική παράσταση /OUT OF NECESSITY. Ξεχωρίζει γιατί νέοι άνθρωποι προβληματίζονται για πολιτικά ζητήματα, γράφουν πολιτικό θέατρο, παίζουν πολιτικό θέατρο, έχουν πολιτική άποψη. Σπάνια βλέπουμε τέτοιας θεματικής θέατρο που δεν είναι επιθεώρηση. Στην εποχή που ζούμε, που κυριαρχεί η αποχαύνωση, που το πολιτικό σύστημα φαίνεται να έχει ξοφλήσει, που παρόλες τις πολλές, ας τις πούμε, δυσλειτουργίες επικρατεί γενικά νηνεμία, το θέατρο επί καθαρά πολιτικών, επίκαιρων ζητημάτων, που συζητά, σχολιάζει, προβληματίζει έχει αναμφίβολα τη σημασία του. Ανεξαρτήτως αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί με τους όρους ή την κατεύθυνση της συζήτησης.
Το /OUT OF NECESSITY πραγματεύεται την πρόσληψη της ιστορίας μας. «Δεν έμαθα να μαθαίνω». Υπογραμμίζει ότι δεν μαθαίνουμε κυπριακή ιστορία, ότι δεν ξέρουμε τους ανθρώπους του τόπου μας και τις μικρο-ϊστορίες τους. Καταλήγει ότι η ιστορία κατάντησε από πηγή γνώσης, να χρησιμοποιείται ως εθνικιστικό εργαλείο. Αποτυγχάνει να ερμηνεύσει το παρόν μας. Διερωτάται: «υπάρχει μία ιστορία;» Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, βασικό πυλώνα της παράστασης αποτελεί το ζήτημα της κυπριακής ταυτότητας, ο διαχωρισμός και ο αποκλεισμός του μη «ελληνό-». Προτρέπει τον επανακαθορισμό της ταυτότητας στη βάση της «κυπριακότητας» ή τον εναγκαλισμό των όσων συναποτελούν την Κυπριακή ιστορία, χωρίς αποκλεισμούς και απαλλαγμένων από τη διαφθορά, το «κρύψε να περάσουμε» και το «this is Cyprus». «Πώς γίνεται να είσαι κράτος, να γιορτάζεις την ανεξαρτησία σου και η φράση Κύπριος πολίτης να λείπει που το Σύνταγμα σου;»
Καλά όλα αυτά τα ζητήματα που μακάρι να πυροδοτήσουν γόνιμο πολιτικό διάλογο. Το σύνταγμα και το δίκαιο της ανάγκης, όμως, τί φταίνε;
Για το δίκαιο της ανάγκης γράφει στο πρόγραμμα της παράστασης: «Σκεφτήκαμε ότι αυτό το «πλαίσιο», αυτό το παράθυρο που δημιουργήσαμε εξ ανάγκης για να παρακάμψουμε το ίδιο μας το Σύνταγμα, έγινε ένα με την ταυτότητα μας. Από καθημερινές συμπεριφορές όπως το παρκάρω στο πεζοδρόμιο γιατί με βολεύει μέχρι τα Cyprus Papers, αυτή η ευκολία να παρακάμψουμε το σύστημα και να βρούμε ένα παράθυρο για να «κάνουμε τη δουλειά μας», έγινε μέρος της ταυτότητας μας.» Όπως το λέει η παράσταση, «εκτροπή», «παράκαμψη», «detour», «μια πάτσια στο λάστιχο του αυτοκινήτου», «κρύψε να περάσουμε», «σαννα πιέννεις μονόδρομο επειδή βολεύκει σε», «παραθυρούι για να γελάσεις του άλλου», «μέσον», «this is Cyprus,when you know the angels you don’t need God», «ζητά μου να παίξω πελλόν».
Φρονώ ότι υπάρχει μια παραδοξότητα και ότι αδίκως κατηγορείται ή διασυνδέεται το δίκαιο της ανάγκης με τις παθογένειες της σύγχρονης κυπριακής κουλτούρας μας. Αρχικά να πούμε πώς μας προέκυψε το δίκαιο της ανάγκης. Μετά τις δικοινοτικές ταραχές του 1963, οι Τουρκοκύπριοι αποχωρούν όχι μόνο από την Βουλή, αλλά και από τη θέση του αντιπροέδρου και το υπουργικό συμβούλιο. Παράλληλα, ο πρόεδρος του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου (Γερμανός) και ο πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Καναδός) παραιτούνται με αποτέλεσμα το σύστημα απονομής δικαιοσύνης να μην μπορεί να λειτουργήσει. Όλες οι πολιτειακές εξουσίες, εκτελεστική, νομοθετική, δικαστική, βρίσκονται μπροστά σε αδιέξοδο. Οπόταν το ζήτημα που τέθηκε ήταν το εξής: είτε θα βρούμε ένα τρόπο ώστε το σύνταγμα να εξακολουθήσει να ισχύει και να λειτουργεί ή το κράτος θα καταρρεύσει. Ο δικαστής Τριανταφυλλίδης στην Ibrahim, αναγνωρίζοντας ότι αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη λειτουργία του Κυπριακού Συντάγματος η συμμετοχή και η συνεργασία στην Κυβέρνηση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, τόνισε, ωστόσο, ότι δεν μπορεί, λόγω του συνταγματικού αδιεξόδου, να αμφισβητείται η ύπαρξη της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους. Παρά την ύπαρξη του συνταγματικού αδιεξόδου, το κράτος συνεχίζει να υπάρχει και μαζί με αυτό εξακολουθεί να υπάρχει και η ανάγκη για διακυβέρνηση. Η σωτηρία του κράτους αναγνωρίζεται, δηλαδή, ως ο υπέρτατος νόμος. Η υιοθέτηση του δόγματος της ανάγκης συνιστά, ουσιαστικά, την αποδοχή της ανάγκης ως πηγής εξουσίας για δράση με τρόπο που δεν ρυθμίζεται από τον νόμο αλλά απαιτείται, υπό κρατούσες περιστάσεις, από το υπέρτατο δημόσιο συμφέρον, για τη σωτηρία του κράτους και του λαού. «In such cases “salus populi“becomes “suprema lex“.». Επομένως, με άλλα λόγια, στο δόγμα του δικαίου της ανάγκης οφείλουμε την ύπαρξη μέχρι σήμερα της σαραβαλιασμένης, κατά τα αλλά, Κυπριακής Δημοκρατίας.
Υπάρχει, επίσης, άλλη μια παρανόηση. Το δίκαιο της ανάγκης, όπως εφαρμόστηκε στην Κύπρο, δεν αποτελεί μια εκτός νόμου αρχή ή ένα τέχνασμα προκειμένου παρακαμφθεί το γράμμα του Συντάγματος και να «κάνουμε ό,τι θέλουμε». Αντίθετα, το δίκαιο της ανάγκης αποτελεί συνταγματική αρχή. Ενυπάρχει στο σύνταγμα. Δεν βρίσκεται εκτός του Συντάγματος για να επινοηθεί, αλλά εντός του Συντάγματος για να διασφαλίσει τη λειτουργία της πολιτείας, την οποία το Σύνταγμα υπηρετεί. Το σύνταγμα, συνεπώς, δεν παρακάμφθηκε – υποστυλώθηκε για να παραμείνει σε ισχύ και να διασφαλίσει, έτσι, την ύπαρξη της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους. Έτσι, απαντάται ο προβληματισμός της παράστασης «τούτο εν ισχύει, τούτο εν ισχύει.. άρα γιατί να βασιστείς πάνω του για οτιδήποτε;». Για να εξακολουθήσει να υπάρχει η Κυπριακή Δημοκρατία.
Και επειδή η παράσταση σχολιάζει «ουδέν μονιμότερο του προσωρινού», σε σχετική συνάφεια με το «καλύτερα εμείς ποδά, τζείνοι ποτζί», και πάλι διερωτώμαι τί μας φταίει το δίκαιο της ανάγκης. Εφόσον η αρχή αυτή προκύπτει από αρμόδιο δικαστήριο, στη βάση νομικών αρχών και αιτιολογημένης απόφασης, αντιλαμβάνομαι ότι το πρόβλημα δεν είναι νομικό, αλλά πολιτικό. Εξ αυτού, για το ότι το δίκαιο της ανάγκης παρέχει την δυνατότητα στην Κυπριακή Δημοκρατία να λειτουργεί χωρίς την συμμετοχή Τουρκοκυπρίων, όπως προνοεί το γράμμα του Συντάγματος, σημαίνει ότι είναι το δίκαιο της ανάγκης προβληματικό ή μήπως το πρόβλημα πρέπει να αναζητηθεί στις πραγματικές αιτίες δημιουργίας και τις εδώ και τόσα χρόνια ατελέσφορες διαδικασίες επίλυσης του Κυπριακού; Επί τούτου διερωτώμαι, αν δηλαδή αφηνόταν να καταλυθεί το Σύνταγμα και η Κυπριακή Δημοκρατία, θα ήμασταν σήμερα σε καλύτερη κατάσταση; Θα επισπεύδονταν οι διαδικασίες λύσης του Κυπριακού προβλήματος; Θα αποφεύγονταν οι ρατσιστικές/διχοτομιστικές τάσεις;
Και μια απορία: Όπως σωστά η παράσταση αναφέρει, οι επίσημες γλώσσες της Κύπρου είναι η ελληνική και η τουρκική. Ο τίτλος της παράστασης γιατί είναι στην αγγλική;
