Η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών δεν έχει απλώς μετασχηματίσει την καθημερινότητά μας αλλά έχει αναδιαμορφώσει εκ βάθρων τη φύση του πολέμου και της διεθνούς ασφάλειας. Νέες μορφές σύγκρουσης αναδύονται, όπου ο αντίπαλος δεν είναι πάντα ορατός και οι επιθέσεις δεν εκδηλώνονται αποκλειστικά στο πεδίο της μάχης. Παρ’ όλα αυτά, οι κανόνες του διεθνούς δικαίου εξακολουθούν να στηρίζονται σε αντιλήψεις περασμένων εποχών, όταν ο πόλεμος διεξαγόταν με στρατούς, όπλα και σαφώς καθορισμένα μέτωπα. Το αποτέλεσμα είναι ένα ανησυχητικό θεσμικό κενό, δημιουργώντας γκρίζες ζώνες που επιτρέπουν σε κράτη και μη κρατικούς δρώντες να κινούνται χωρίς επαρκή λογοδοσία.
Ο κυβερνοπόλεμος αποτελεί ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της νέας αυτής πραγματικότητας. Επιθέσεις σε ενεργειακά δίκτυα, τραπεζικά συστήματα ή κρίσιμες υποδομές έχουν τη δυνατότητα να παραλύσουν μια κοινωνία, προκαλώντας οικονομική, πολιτική και κοινωνική αποσταθεροποίηση, χωρίς μάλιστα την παραδοσιακή χρήση βίας. Το κρίσιμο ζήτημα είναι ότι το διεθνές δίκαιο δυσκολεύεται να αποφανθεί αν τέτοιες ενέργειες συνιστούν «ένοπλη επίθεση» κατά το άρθρο 51 του Χάρτη του ΟΗΕ. Πού ακριβώς βρίσκεται το όριο ανάμεσα στη δολιοφθορά και την πολεμική πράξη; Και πώς αποδίδεται ευθύνη όταν ο δράστης μπορεί να κρύβεται πίσω από την ανωνυμία ή να καλύπτεται από ένα κράτος που αρνείται κάθε εμπλοκή; Η έλλειψη σαφών κανόνων αφήνει τα κράτη εκτεθειμένα και ενθαρρύνει τη χρήση του κυβερνοχώρου ως εργαλείου επιθετικότητας χωρίς συνέπειες.
Την ίδια στιγμή, η εκτεταμένη χρήση μη επανδρωμένων μέσων (drones) έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο ασκείται στρατιωτική ισχύς. Με την ικανότητα να πλήττουν στόχους σε μεγάλες αποστάσεις χωρίς κίνδυνο για ανθρώπινο προσωπικό, τα drones επιτρέπουν στα κράτη να διεξάγουν «χειρουργικές» επιχειρήσεις ακόμα και σε τρίτα κράτη, συχνά χωρίς επίσημη κήρυξη πολέμου. Η πρακτική αυτή δημιουργεί μια νέα μορφή «αόρατης» βίας, λιγότερο ορατή στην κοινή γνώμη και πιο δύσκολα ελεγχόμενη από διεθνείς θεσμούς. Παράλληλα, θέτει σε δοκιμασία θεμελιώδεις αρχές όπως το jus ad bellum και το jus in bello, τα οποία σχεδιάστηκαν σε τελείως διαφορετικές συνθήκες.
Στο περίπλοκο αυτό τοπίο, η άνοδος μη κρατικών δρώντων, από τρομοκρατικές οργανώσεις έως πολυεθνικές εταιρείες, περιπλέκει ακόμη περισσότερο τη λογοδοσία. Το διεθνές δίκαιο παραμένει δομημένο γύρω από την κρατική κυριαρχία, όμως η πραγματικότητα δείχνει ότι ομάδες χωρίς κρατική υπόσταση μπορούν πλέον να ελέγχουν εδάφη, να αποκτούν εξελιγμένα όπλα ή να διαχειρίζονται κρίσιμες υποδομές με επιπτώσεις σε ολόκληρες περιοχές. Όταν οι ευθύνες και οι αρμοδιότητες είναι ασαφείς, το νομικό κενό γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνο.
Το διακύβευμα είναι ξεκάθαρο: χωρίς επικαιροποίηση και αναθεώρηση του διεθνούς δικαίου, ο κόσμος κινδυνεύει να διολισθήσει σε ζώνες ανομίας όπου η ισχύς θα υπαγορεύει τους κανόνες. Η τεχνολογία εξελίσσεται με καταιγιστικούς ρυθμούς, την ίδια στιγμή που οι διεθνείς θεσμοί δεν μπορούν να παραμείνουν στάσιμοι. Απαιτείται άμεση και συλλογική προσπάθεια ώστε το διεθνές δίκαιο να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του 21ου αιώνα, διασφαλίζοντας ότι οι νέες μορφές πολέμου δεν θα οδηγήσουν σε μια εποχή ανεξέλεγκτης αστάθειας.
