Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παραχώρησε πρόσφατα την ετήσια ομιλία της για την Κατάσταση της Ένωσης (State of the Union–SOTEU), ευρισκόμενη σε μια από τις πιο δύσκολες στιγμές της πολιτικής της διαδρομής, αντιμέτωπη με ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο γεμάτο αγανάκτηση και αμφισβήτηση, με αποδυναμωμένη στήριξη από τις πολιτικές ομάδες και με πολίτες που εμφανίζονται απογοητευμένοι από την ηγεσία της. Η Πρόεδρος της Επιτροπής επιχείρησε να παρουσιάσει ένα όραμα που έμοιαζε περισσότερο με «επιχείρηση διάσωσής» της ίδιας σε μια «επικίνδυνη αποστολή», παρά με νέα αρχή για την Ευρώπη.
Τα βασικότερα σημεία της ομιλίας της αφορούσαν στην στέγη ως κοινωνική κρίση, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της στρατηγικής αυτονομίας, τον πόλεμο στην Ουκρανία και το ζήτημα της ευρωπαϊκής άμυνας, την στάση της Ένωσης για την Γάζα και την εμπορική συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Τονίζεται ότι η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν έκανε καμία αναφορά για το κυπριακό, αν και ανακοίνωσε την δημιουργία περιφερειακού κέντρου πυρόσβεσης στη χώρα μας.
Το στεγαστικό αναδεικνύεται εδώ και αρκετό καιρό σε μια μείζονα κοινωνική κρίση. Η φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε το πρώτο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για προσιτή στέγη, χαρακτηρίζοντας το ζήτημα όχι απλώς ως κρίση στέγασης, αλλά ως κοινωνική κρίση – οι τιμές κατοικιών αυξηθήκαν πάνω από 20% από το 2015, ενώ οι άδεις οικοδομής μειώθηκαν κατά το ίδιο ποσοστό σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σχέδιο που παρουσιάστηκε προβλέπει αναθεώρηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων ώστε τα Κράτη – Μέλη να μπορούν να επενδύσουν σε κατοικίες και φοιτητικές εστίες χωρίς χρονοβόρα γραφειοκρατία, καθώς και μια νομική πρωτοβουλία για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Ανακοινώθηκε, παράλληλα, η πρώτη Σύνοδος Κορυφής για τη Στέγαση, τονίζοντας την έντονη κοινωνική διάσταση του θέματος.
Όσον αφορά στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Πρόεδρος της Επιτροπής έδωσε έμφαση στην ανάγκη θωράκισης της Ένωσης απέναντι στις γεωπολιτικές και γεωοικονομικές αναταράξεις που συμβαίνουν γύρω μας. Οι αναφορές της αφορούσαν στη δημιουργία Ταμείου Ανταγωνιστικότητας, την ενίσχυση του προγράμματος «Ορίζοντες» και επενδύσεις σε ευρωπαϊκά εργοστάσια Τεχνητής Νοημοσύνης, ενώ προανήγγειλε, επίσης, τον οδικό χάρτη για την Ενιαία Αγορά έως το 2028 που θα ενοποιήσει περαιτέρω κεφάλαια, υπηρεσίες και ενέργεια. Επιπλέον, εξήγγειλε πρωτοβουλία για δημιουργία ευρωπαϊκών οικονομικών ηλεκτρικών αυτοκινήτων και παρουσίασε πακέτο για την παραγωγή μπαταριών στην Ευρώπη με στόχο την μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες και τη στήριξη της ευρωπαϊκής βιομηχανικής βάσης.
Όπως φυσικά αναμενόταν, ιδιαίτερη μνεία έγινε στον πόλεμο της Ουκρανίας και το ζήτημα της ευρωπαϊκής άμυνας. Μάλιστα, οι αναφορές έγιναν λίγες ώρες μετά την πρόσφατη παραβίαση του εναέριου χώρου της Πολωνίας από μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) για τα οποία κατηγορείται η Ρωσία. Η φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε νέα στρατιωτική και οικονομική στήριξη προς το Κίεβο, ύψους 170 δισεκατομμυρίων ευρώ, και παρουσίασε την ιδέα αξιοποίησης των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που έχουν παγώσει για δάνεια στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα, προώθησε την ιδέα μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης, μέσω του προγράμματος SAFE, ύψους 150 δισεκκατομυρίων ευρώ, ενώ μίλησε για την ανάγκη δημιουργίας ενός «τείχους drones» στα ανατολικά σύνορα της Ένωσης.
Από την ομιλία της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν μπορούσαν να απουσιάζουν τα ζητήματα που αφορά στην κατάσταση στη Γάζα, με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να αναγνωρίζει τις ολέθριες ανθρωπιστικές συνέπειες της συνέχισης του πολέμου, ζητώντας κατάπαυση του πυρός, απελευθέρωση των ομήρων και ενίσχυση της ανθρωπιστικής βοήθειας. Η Πρόεδρος προανήγγειλε τη δημιουργία Ειδικού Ταμείου για την Ανασυγκρότηση της Γάζας και Ταμείου Εταίρων για την Παλαιστίνη, ενώ πρότεινε κυρώσεις κατά ακραίων Ισραηλινών υπουργών και βίαιων εποίκων, με αρκετούς ευρωβουλευτές να εκφράζουν αμφιβολίες για το κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να ασκήσει πραγματική επιρροή.
Από τα βασικά στοιχεία της ομιλίας της φον ντερ Λάιεν ξεχωρίζουμε, επίσης, τις αναφορές για την εμπορική συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η οποία αποτελεί το σημείο καμπής για την πολιτική θέση της Προέδρου της Επιτροπής. Υπενθυμίζεται ότι η συμφωνία, που περιλαμβάνει επενδύσεις εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ στην αμερικανική οικονομία και υψηλούς δασμούς για ευρωπαϊκά προϊόντα, θεωρήθηκε από πολλούς μονόπλευρη και επιζήμια. Παράλληλα, οι ευρωβουλευτές επέκριναν σφοδρά και τη συμφωνία με τις χώρες της Mercosur που, σύμφωνα με τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους, υπονομεύει τα συμφέροντά τους.
Σε όλο το πλαίσιο και την πολιτική ατμόσφαιρα που επικράτησε προ και κατά την διάρκεια της ομιλίας της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενυπάρχει μια οσμή πολιτικής αποδυνάμωσης της φον ντερ Λάιεν. Η φετινή ομιλία για την Κατάσταση της Ένωσης δεν ήταν όπως τις προηγούμενες αλλά έμοιαζε περισσότερο με μια προσπάθεια πολιτικής αυτοσυντήρησης. Το αν η Πρόεδρος της Επιτροπής θα καταφέρει να ανακτήσει την εμπιστοσύνη του Ευρωκοινοβουλίου και των Ευρωπαίων πολιτών παραμένει αβέβαιο.
