Η ελευθερία του ατόμου είναι ένα από τα πιο πολύτιμα δικαιώματα όλων των ανθρώπων. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποφασιστεί ότι είναι απαραίτητο να στερηθούν ορισμένοι άνθρωποι αυτού του δικαιώματος για μια χρονική περίοδο ως συνέπεια των ενεργειών τους για τις οποίες κατηγορούνται. Όταν συμβαίνει αυτό, τα άτομα αυτά παραδίνονται στη φροντίδα της διοίκησης των φυλακών. Και τότε περιγράφονται ως κρατούμενοι.
Η ουσία της φυλάκισης είναι η στέρηση της ελευθερίας και το καθήκον των αρχών της φυλακής είναι να βεβαιωθούν ότι αυτό εφαρμόζεται με τρόπο που δεν είναι πιο περιοριστικός από όσο είναι απαραίτητο.
Με τον όρο αποφυλακισμένος εννοούμε το άτομο το οποίο αφέθηκε ελεύθερο από τις Κεντρικές Φυλακές της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σίγουρα τέτοια άτομα υπόκεινται σε στιγματισμό και αποκλεισμό τόσο στην Κύπρο όσο και διεθνώς με σοβαρότερο το πρόβλημα εξεύρεσης εργασίας που αντιμετωπίζουν οι αποφυλακιζόμενοι, καθώς και το πρόβλημα έλλειψης της απαραίτητης συμπαράστασης, κατανόησης, αποδοχής και στήριξης από την οικογένεια και την πολιτεία με αποτέλεσμα να δημιουργείται σοβαρός κίνδυνος υποτροπής τους.
Το γεγονός ότι οι δύο εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόληψη των βασανιστηρίων που ετοιμάστηκαν το 1993 και το 1996 ύστερα από επισκέψεις της στις φυλακές της Κύπρου είχαν αγνοηθεί από την Κυπριακή Δημοκρατία αποδεικνύει πως ακόμα και το ίδιο το κράτος στιγμάτιζε χωρίς να δίνει μια δεύτερη ευκαιρία στα άτομα αυτά να επανενταχθούν ομαλά στην κοινωνία. Το δικαίωμα των ατόμων αυτών για επανένταξη στην κοινωνία, τα οποία αντιμετωπίζουν πρόβλημα αποδοχής ακόμα και από τις ίδιες τις οικογένειές τους, είναι αναφαίρετο και επομένως ο κοινωνικός αποκλεισμός τους και η αποκοπή τους από την κοινωνία παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα που προφανώς δεν πρέπει να παραγνωρίζονται και να αγνοούνται.
Πρώτος ο Becker έκανε αναφορά για τη θεωρία της ετικέτας και υποστήριξε ότι η επιστήμη της κοινωνιολογίας οφείλει να υποστηρίζει τον πιο αδύναμο ο οποίος χαρακτηρίζεται ως ο αδικημένος από την εξουσία. Η αντιμετώπιση της κοινωνίας προς τα άτομα αυτά παρουσιάζει αφενός έλλειψη επιείκειας και αφετέρου έλλειψη σεβασμού.
Οι περισσότεροι αποφυλακισθέντες αναφέρουν ότι τα περισσότερα άτομα αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στην εξεύρεση εργασίας μετά την αποφυλάκιση τους. Ωστόσο, λίγες συστηματικές πληροφορίες είναι διαθέσιμες για τις εργασιακές εμπειρίες ατόμων που αποφυλακίστηκαν ή τα χαρακτηριστικά πρώην κρατουμένων που είχαν επιτυχία στον εντοπισμό εργασίας. Η περιθωριοποίηση των ατόμων αυτών πηγάζει τόσο από την ανεπάρκεια δυνατοτήτων στο επίπεδο της εκπαιδευτικής διαδικασίας όσο και στο εργασιακό, ενδοοικογενειακό και οικονομικό επίπεδο. Μα ίσως θα ήταν καλό να διερωτηθούμε πως όσο τα πρόσωπα αυτά αποκλείονται από την εργασιακή ευκαιρία τόσο θα πληθαίνει το ενδεχόμενο να επαναλάβουν τέτοια παραπτώματα.
Ο κρατικός μηχανισμός θα πρέπει να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε τα άτομα αυτά να απορροφηθούν και να μην απομονώνονται κοινωνικά καθώς η νομοθεσία που ισχύει μέχρι και σήμερα περί ποινικού μητρώου δημιουργεί περισσότερα εμπόδια.
Τα τελευταία χρόνια δόθηκε μια προτεραιότητα στον εκσυγχρονισμό και η ποιοτική αναβάθμιση του σωφρονιστικού συστήματος. Στα πλαίσια αυτά προσφέρονται στους κρατουμένους νέα προγράμματα εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης και δημιουργικής ψυχαγωγίας, στόχος των οποίων είναι η βελτίωση του μορφωτικού τους επιπέδου και η ανάπτυξη των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων για τη σωστή προετοιμασία τους για επανένταξη στην κοινωνία.
Αυτά βέβαια έγιναν γιατί οι κυρώσεις ήταν προ των πυλών αφού η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης, Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) ήλεγχε και ελέγχει τα σημάδια αλλαγής που γίνονται στην Κυπριακή Δημοκρατία. Επίσης δεν θα πρέπει να αγνοηθούν καθόλου και οι Εκθέσεις για τις Φυλακές της Κύπρου από την Επίτροπο Διοικήσεως και την Υποεπιτροπή του ΟΗΕ για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (SPT).
Το 2020 ανακοινώθηκε το σχέδιο παροχής κινήτρων για εργασιακή αποκατάσταση των αποφυλακισθέντων, ένας προϋπολογισμός που φτάνει τα 4 εκ. ευρώ. Στόχος του σχεδίου η κοινωνική επανένταξη και εργασιακή αποκατάσταση των προσώπων που έχουν αποφυλακισθεί από τις Κεντρικές Φυλακές, μέσω παροχής κινήτρων στους εργοδότες για την πρόσληψη τους. Συγκεκριμένα παρέχεται χορηγία συνολικού ύψους μέχρι και 20.640 για περίοδο 24 μηνών, για κάθε νέα πρόσληψη ανέργου που έχει αποφυλακισθεί, η οποία πραγματοποιείται μέσω του σχεδίου και ο στόχος είναι να καλυφθούν μέσω του σχεδίου και 200 προσλήψεις στους επόμενους 24 μήνες (δηλαδή μέχρι το τέλος του 2021).
Αναμφίβολα τα άτομα αυτά έχουν τα ίδια δικαιώματα με όλους εμάς και όλο και περισσότερα κίνητρα θα πρέπει να παίρνουν σάρκα και οστά για να βοηθούν στην κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση των αποφυλακισμένων. Θα πρέπει επίσης να υπάρξει συνεργασία με όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες οι οποίες συμβάλλουν στην υποστήριξη των αποφυλακισθέντων σε όλους τους τομείς για την ομαλή επανένταξη τους παρέχοντας συμβουλές και βοηθώντας το οικογενειακό τους περιβάλλον. Επίσης σημαντικό είναι να υπάρχουν προσπάθειες στήριξης των αναγκών των αποφυλακισθέντων όπως για παράδειγμα η σίτιση και η στέγαση. Θα πρέπει να ευαισθητοποιούνται και να ωθούνται επιχειρηματίες να προσλαμβάνουν τέτοια άτομα ώστε να αποφεύγεται ο κοινωνικός τους αποκλεισμός.
Τέλος θα πρέπει να κινητοποιηθούν περισσότερες ομάδες για την υπεράσπιση και υποστήριξη των αποφυλακισθέντων προασπίζοντας τα ατομικά και κοινωνικά τους δικαιώματα. Διάφορα προγράμματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν άμεσα, παρέχοντας ίσες ευκαιρίες σε όλους, ευαισθητοποιώντας ταυτόχρονα και το κοινωνικό σύνολο για τα προβλήματα και τις ανάγκες τέτοιων ατόμων.
Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι είχε πει κάποτε πως ‘ο πολιτισμός μιας χώρας φαίνεται από το επίπεδο διαβίωσης των φυλακισμένων της’ και προφανώς αυτό περνάει ακόμα και σήμερα απαρατήρητο από υποτιθέμενες πολιτισμένες κοινωνίες σαν και τη δική μας.
