Την 9η Απριλίου λίγο πριν τα μεσάνυχτα, σε πανηγυρικό κλίμα και εν μέσω θερμών χειροκροτημάτων, ανακοίνωσε το «Κονκλάβιο» με μεγάλη περηφάνια: ‘Habemus Papam’. Στην περίπτωση αυτή βέβαια δεν επρόκειτο για το «Κολλέγιο των καρδιναλίων» στην Καπέλα Σιστίνα του Βατικανού, αλλά για το «κολλέγιο» των Υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης, που μετά από πολύωρες διαβουλεύσεις έφτασε σε συμφωνία για το θέμα της αντιμετώπισης των οικονομικών επιπτώσεων της κρίσης που μαστίζει αυτή τη στιγμή την Ευρώπη. Ο «Πάπας» σε αυτή την περίπτωση δεν αναμένεται να δώσει σε κανένα την «urbi et orbi» του, εφόσον η συμφωνία στην οποία κατέληξαν ήταν τουλάχιστον απογοητευτική, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς τις ελπίδες που έτρεφαν πολλοί τις τελευταίες εβδομάδες για μια απόφαση που θα ευλογούσε την έκδοση ευρωομολόγου ή/και ομολόγου ειδικού σκοπού (κορωνο-ομολόγου) – αν και από καιρό προειδοποιούμε ότι αυτό είναι όνειρο θερινής νυκτός.
Πέραν της δημοσιονομικής χαλάρωσης η οποία είχε ήδη ανακοινωθεί πριν το Eurogroup, στη συνάντηση επικυρώθηκε η απόφαση για το πλαίσιο ευελιξίας των κρατικών εγγυήσεων, ούτως ώστε να επιτραπεί να δοθούν κρατικές εγγυήσεις υπό μορφή δανεισμού σε επιχειρήσεις. Συμφωνήθηκε επίσης η στήριξη των επιχειρήσεων, ιδίως των μικρομεσαίων, με δάνεια ύψους €200 δισεκατομμύρια μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Για να είναι σε θέση τα κράτη μέλη να αντλήσουν ρευστότητα από το συγκεκριμένο σχέδιο, πρέπει να βάλουν – μέσω των τραπεζών τους – εγγυήσεις, που θα διοχετευτούν ως δανεισμός με εγγυήσεις στις επιχειρήσεις. Η Κύπρος έχει βάλει, για το σκοπό αυτό, εγγυήσεις ύψους €50 εκατομμυρίων. Έχει βάλει επίσης εγγυήσεις ύψους €38 εκατομμυρίων ώστε να μπορέσει να αντλήσει €160 εκατομμύρια (από ένα σύνολο €100 δισεκατομμυρίων) μέσω του ταμείου SURE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απασχόληση, που έχει ως σκοπό την στήριξη των εισοδημάτων και των μισθών. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι, μόνο κατά τον πρώτο μήνα λειτουργίας τους, τα μέτρα στήριξης που ανακοίνωσε το Υπουργείο Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας υπολογίστηκαν στα €240 εκατομμύρια.
Στο Eurogroup αποφασίστηκε επίσης – μετά από έντονες διαφωνίες – και ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM). Η τελική συμφωνία περιέχει στήριξη των κρατών μελών με πιστωτικές γραμμές μέσω του ESM, που να αντιστοιχούν μέχρι στο 2% του ΑΕΠ τους, ενώ συνολικά θα ανέρχονται στα €240 δισεκατομμύρια. Ο μόνος όρος είναι ότι τα ποσά αυτά θα πρέπει να διατίθενται μόνο για άμεσες και έμμεσες ανάγκες που σχετίζονται με την πανδημία. Στην περίπτωση που τα κράτη μέλη χρειάζονται περαιτέρω οικονομική βοήθεια (για λόγους που δεν σχετίζονται με θέματα υγείας), τότε θα πρέπει να προβούν σε δανεισμό μέσω ESM, κάτι που ουσιαστικά δεν σημαίνει παρά μελλοντική υπογραφή μνημονίων.
Η συμφωνία αυτή άφησε δυσαρεστημένη μια πολύ μεγάλη μερίδα Ευρωπαίων ηγετών και πολιτών, ειδικά στον Ευρωπαϊκό νότο, ο οποίος πλήττεται ανελέητα από την πανδημία. Εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπων που καθημερινά πεθαίνουν από τον ιό, πρωτίστως σε Ιταλία, Ισπανία και Γαλλία όπου τα συστήματα υγείας έχουν λυγίσει, οι οικονομίες των χωρών αυτών έχουν πληγεί πολύ βαθιά από την κρίση, σε σημείο που έξοδος από αυτήν ενδέχεται να τις βρει υπερχρεωμένες, υπερδανεισμένες εντός μνημονίων και κάτω από σειρά μακροοικονομικών επιτηρήσεων και μέτρων λιτότητας από τους Ευρωπαίους ‘εταίρους’ τους. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η παρούσα οικονομική κρίση θα μπορούσε να ξεπεράσει ακόμα και την Μεγάλη Ύφεση του 1929.
Αυτό που μας λυπεί ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι ότι, 10 χρόνια σχεδόν μετά την προηγούμενη χρηματο-οικονομική κρίση, η Γερμανία και οι ‘δορυφόροι’ της δεν έχουν ξεφύγει από το δόγμα Σόιμπλε. Και ενώ τα πλείστα κράτη ανά τον κόσμο προβαίνουν σήμερα σε άμεση παρέμβαση με την έκδοση κρατικών ομολόγων ή/και κορωνο-ομολόγων και την κοπή χρήματος από της κεντρικές τους τράπεζες για την άμεση διάσωση της οικονομίας τους, η Γερμανία προβάλλει σθεναρή αντίσταση σε αυτό το σενάριο. Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι την στιγμή που οι ΗΠΑ, με μια αγορά των 327 εκατομμυρίων, εξέδωσαν κορωνο-ομόλογα και χρηματοδότησαν την αγορά με $2,8 τρισεκατομμύρια, ενώ η Ιαπωνία με μια αγορά 126 εκατομμυρίων διέθεσε οικονομικό πακέτο στήριξης ύψους $1 τρισεκατομμυρίου, η ΕΕ με την σαφώς μεγαλύτερη ενιαία αγορά των 427 εκατομμυρίων κατέληξε, μετά από πολύωρες διαβουλεύσεις και διαπληκτισμούς, στο προαναφερόμενο πακέτο ύψους μόλις €540 δισεκατομμυρίων στο σύνολό του.
Η επομένη του Eurogroup βρίσκει σήμερα το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα σε αποσύνθεση, αφού ξεκάθαρα υπερισχύεται πλέον από φυγόκεντρες δυνάμεις. Ο Πρωθυπουργός της Πορτογαλίας Αντόνιο Κόστα, δήλωσε στην πορτογαλική εφημερίδα ‘Publico’ ότι η στάση της Γερμανίας και της Ολλανδίας ήταν απωθητική, ενώ την ίδια ώρα αριθμός Ιταλών βουλευτών και δημάρχων εξαπέλυσαν επίθεση κατά της Γερμανίας και της Ολλανδίας με επιστολή τους στον τύπο, κατηγορώντας τις δύο χώρες για ανηθικότητα και άρνηση αλληλεγγύης προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Συγκεκριμένα σε σχέση με την Γερμανία, υπενθυμίζουν στην επιστολή τους την Συμφωνία του Λονδίνου το 1953, όταν 21 κράτη αποφάσισαν να απαλλάξουν την Γερμανία από το χρέος της μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μάλιστα στην επιστολή τους υπογραμμίζουν ότι εκείνη την εποχή ήταν αυτή ακριβώς η Συμφωνία που επέτρεψε στην Γερμανική οικονομία να ορθοποδήσει, αφού απέτρεψε την χρεοκοπία, και έτσι οι Γερμανοί βίωσαν την αλληλεγγύη που τώρα φαίνεται να λησμονούν.
Είναι όντως γεγονός ότι η Συμφωνία του Λονδίνου δεν έγινε με όρους αγοράς, αλλά με όρους αλληλεγγύης για την Γερμανία, και τον καιρό εκείνο με πρώτιστο σκοπό την ειρήνη και την ευημερία των λαών της δυτικής Ευρώπης. Θα μπορούσε κάποιος να αντικρούσει το επιχείρημα αυτό με το αντεπιχείρημα ότι η Γερμανία είναι το κράτος πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η οικονομία της ΕΚΑΧ και στη συνέχεια της ΕΟΚ/ΕΕ, αφού ήταν πάντοτε η ισχυρότερη Ευρωπαϊκή οικονομία του μπλοκ. Ήταν άλλωστε – όπως οι ίδιοι θεωρούν τους εαυτούς τους πολλές φορές – δώρο των θεών στα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά κράτη … κάτι σαν την Πανδώρα της «Θεογονίας» του Ησιόδου. Κατά τον Ησίοδο όμως, η Πανδώρα ήταν το χειρότερο δώρο που μπορούσαν να κάνουν οι θεοί στον άνθρωπο. Τουλάχιστο όμως, στο «Έργα και Ημέραι», μέσα στο άθραυστο μεγάλο πιθάρι παρέμεινε η ελπίδα. Στην σημερινή περίπτωση του Eurogroup, η δική μας μοντέρνα «Πανδώρα» έθαψε και την ελπίδα για ευρωομόλογο μαζί με τους συνεταίρους της του Ευρωπαϊκού βορρά.
Από την άλλη, ο μόνος λόγος που η ελπίδα για περισσότερη Ευρώπη πέθανε στο Eurogroup είναι επειδή αυτή η ελπίδα υπάρχει ακόμα. Αν δούμε όμως τα πράγματα λίγο πιο ρεαλιστικά και σταματήσουμε να τρέφουμε τέτοιες προσδοκίες, τότε ίσως φτάσουμε στην εκδοχή του Αισώπου, ότι δεν υπήρχε καμία Πανδώρα∙ ή ακόμα καλύτερα και πιο ρεαλιστικά ίσως, στην εκδοχή του Αισχύλου στον «Προμηθέα Δεσμώτη», όπου καμία ελπίδα δεν ήταν ποτέ κλεισμένη στο πιθάρι ή, αν το προτιμάτε, στο περιβόητο κουτί της Πανδώρας.
