Εισαγωγή
Με την Απόφαση 1/2010, ημερ. 4/1/2019 η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού (στο εξής η «ΕΠΑ») απέρριψε καταγγελία που υπέβαλε η εταιρεία Archangel Funeral Services Plc (στο εξής η «Καταγγέλλουσα») στις 2 Νοεμβρίου 2015. Η καταγγελία αφορούσε κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης της Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού (στο εξής η «Καταγγελλόμενη 1») και του Γραφείου Κηδειών Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού “Παράκληση” Λτδ (στο εξής η «Καταγγελλόμενη 2») στην αγορά της παροχής υπηρεσιών και διαχείρισης κοιμητηρίων κατά παράβαση του Άρθρου 6(1) του περί της Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμου του 2008 (Ν. 13(Ι)/2008), ως έχει τροποποιηθεί (στο εξής ο «Νόμος»).
Εμπλεκόμενες επιχειρήσεις
Η Καταγγέλλουσα εταιρεία δραστηριοποιείται στην παροχή υπηρεσιών γραφείων κηδειών που περιλαμβάνουν κυρίως την προετοιμασία τελετών και την οργάνωση και διεκπεραίωση της ταφής.
Η Καταγγελλόμενη 1 αποτελεί ξεχωριστή νομική οντότητα με βάση τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Κύπρου. Μεταξύ άλλων παρέχει υπηρεσίες κοιμητηρίου καθώς και διαχείρισης κοιμητηρίου.
Η Καταγγελλόμενη 2 δραστηριοποιείται κυρίως στην παροχή υπηρεσιών γραφείων κηδειών, και συνιστά ανταγωνίστρια της Καταγγέλλουσας.
Γεγονότα / καταγγελλόμενη πρακτική
Αντικείμενο της καταγγελίας αποτέλεσε η συμπεριφορά της Καταγγελλόμενης 1 κατά την παροχή υπηρεσιών κοιμητηρίων και διαχείρισης κοιμητηρίων. Συγκεκριμένα, η καταγγελία εστιάστηκε στην κατ’ ισχυρισμό κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης της Καταγγελλόμενης 1 στην παροχή των εν λόγω υπηρεσιών η οποία εκδηλώθηκε μέσω i) του επηρεασμού των συγγενών των αποθανόντων προς όφελος της, ii) της εφαρμογής πρακτικής διεπιδοτήσεων των δραστηριοτήτων της και iii) του αποκλεισμού άλλων επιχειρήσεων από τη δραστηριοποίηση στην αγορά παροχής υπηρεσιών κοιμητηρίου και συγκεκριμένα υπηρεσιών εκταφής κατά παράβαση του Άρθρου 6(1) του Νόμου. Η Καταγγέλλουσα ισχυρίστηκε ότι ως αποτέλεσμα των πιο πάνω πρακτικών μειώθηκε ο αριθμός των κηδειών που τελούσε.
Σχετική αγορά
Η ΕΠΑ καθόρισε τις εξής αγορές ως σχετικές αγορές προϊόντων / υπηρεσιών: α) την αγορά παροχής υπηρεσιών κηδειών, β) την αγορά παροχής υπηρεσιών κοιμητηρίου, και γ) την αγορά διαχείρισης κοιμητηρίων. Αναφορικά με την σχετική αγορά παροχής υπηρεσιών κηδειών, η ΕΠΑ καθόρισε ως γεωγραφική αγορά την πόλη και την επαρχία Λεμεσού. Πιο συγκεκριμένα, η ΕΠΑ έλαβε υπόψη της το ότι οι πιθανοί πελάτες όσον αφορά τις υπηρεσίες κηδειών είναι λογικό και αναμενόμενο να αναζητήσουν την αγορά των σχετικών υπηρεσιών στην περιοχή που κατοικούσε ο αποθανών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι υπηρεσιών κηδειών περιλαμβάνουν και την μεταφορά των νεκρών από το νοσοκομείο στο γραφείο κηδειών και από εκεί στα κοιμητήρια, η ΕΠΑ έκρινε ότι είναι αναμενόμενο να ζητηθούν υπηρεσίες ενός γραφείου κηδειών στην πόλη που απεβίωσε ο νεκρός ή/και στην πόλη που θα ταφεί.
Για τις σχετικές αγορές παροχής υπηρεσιών κοιμητηρίου και διαχείρισης κοιμητηρίου, η ΕΠΑ όρισε ως γεωγραφική αγορά την πόλη της Λεμεσού, όχι την επαρχία, λόγω του ότι η συγκεκριμένη υπόθεση αφορούσε κοιμητήρια της πόλης της Λεμεσού. Πιο συγκεκριμένα, η ΕΠΑ έλαβε υπόψη της ότι το κοιμητήριο του Αγίου Νικολάου που επίσης βρίσκεται στην πόλη της Λεμεσού είναι υπέρπληρες καθώς και ότι τα υπόλοιπα κοιμητήρια εντός της επαρχίας Λεμεσού τελούν υπό την διαχείριση των τοπικών κοινοτικών συμβουλίων και όχι από την Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού.
Απόφαση ΕΠΑ
Η ΕΠΑ έκρινε ότι η Καταγγελλόμενη 1 κατέχει δεσπόζουσα θέση στις σχετικές αγορές της παροχής υπηρεσιών κοιμητηρίου και της διαχείρισης κοιμητηρίων. Για το σκοπό αυτό έλαβε υπόψη της το γεγονός ότι σύμφωνα με τον περί Κοιμητηρίων (Ταφή και Εκταφή) Νόμο (Ν. 257(1)/2014), την αποκλειστική διαχείριση και ευθύνη των κοιμητηρίων έχουν οι τοπικές αρχές, δηλαδή οι Δήμοι και τα Κοινοτικά Συμβούλια. Επιπρόσθετα, η ΕΠΑ έλαβε υπόψη της το γεγονός ότι η Καταγγέλλουσα 1 έχει αποκτήσει την αποκλειστική διαχείριση και ευθύνη του κοιμητηρίου της Σφαλαγγιώτισσας βάσει ειδικής συμφωνίας που έγινε με τους Δήμους Λεμεσού, Αγίου Αθανασίου και Μέσα Γειτονίας.
Εξετάζοντας τον πρώτο ισχυρισμό της Καταγγέλλουσας (ότι η Καταγγελλόμενη 1 επηρεάζει τους συγγενείς των αποθανόντων προς όφελος της Καταγγελλόμενης 2), η ΕΠΑ έκρινε ότι οι πρακτικές δυσφήμισης και/ή προσπάθειας προσέλκυσης πελατών με αθέμιτους τρόπους, δεν εμπίπτουν στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της με βάσει τον Νόμο, αλλά αποτελούν αντικείμενο της νομοθεσίας περί αθέμιτων πρακτικών για την οποία αρμόδια αρχή είναι η Υπηρεσία Προστασίας Καταναλωτών του Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίες και Τουρισμού. Ως εκ τούτου, η ΕΠΑ κατέληξε ότι δεν στοιχειοθετήθηκε παράβαση του Άρθρου 6(1) του Νόμου.
Αναφορικά με τον δεύτερο ισχυρισμό της Καταγγέλλουσας (ότι η Καταγγελλόμενη 1 διεπιδοτεί τις δραστηριότητες της Καταγγελλόμενης 2), η ΕΠΑ έκρινε ότι δεν στοιχειοθετήθηκε παράβαση του Άρθρου 6(1) του Νόμου. Σχετικά, η ΕΠΑ σημείωσε ότι η Καταγγέλλουσα κατείχε μακροχρόνια δεσπόζουσα θέση στην αγορά παροχής υπηρεσιών κηδειών με ιδιαιτέρως υψηλά μερίδια αγοράς, και παρόλο που η είσοδος της Καταγγελλόμενης 2 διαφαίνεται να ενίσχυσε τον ανταγωνισμό, η Καταγγέλλουσα διατήρησε την ηγετική θέση στην εν λόγω αγορά. Περαιτέρω, η ΕΠΑ αποφάνθηκε ότι η χρηματοδότηση της Καταγγελλόμενης 2 από την Καταγγελλόμενη 1 δεν δύναται να χαρακτηριστεί ως μορφή διεπιδότησης μη βιώσιμης επιχείρησης, λόγω των κερδών που πραγματοποίησε η Καταγγελλόμενη 2 κατά τα οικονομικά έτη 2014 και 2016 (με πραγματοποίηση ζημίων το 2015). Επιπρόσθετα, η ΕΠΑ επισήμανε ότι η πρόσφατη δραστηριοποίηση της Καταγγελλόμενης 2 στη σχετική αγορά, σε συνάρτηση με τον ουσιώδη χρόνο εξέτασης της υπόθεσης, δεν επιτρέπει την αξιολόγηση των χρεώσεων της Καταγγέλλουσας και της Καταγγελλόμενης 2 σε ένα μεγαλύτερο δείγμα χρόνου δραστηριοποίησης στην αγορά, ούτε και την απόκτηση των αναγκαίων στοιχείων και πληροφοριών για την αξιολόγηση της τυχόν διεπιδότησης της Καταγγελλόμενης 2 από την Καταγγελλόμενη 1, ή του ενδεχομένου σχεδίου αποκλεισμού της Καταγγέλλουσας από την αγορά.
Σε σχέση με τον τρίτο ισχυρισμό της Καταγγέλλουσας (ότι αποκλείει άλλες επιχειρήσεις από τη δραστηριοποίησή τους στον τομέα συγκεκριμένων υπηρεσιών κοιμητηρίου), η ΕΠΑ έκρινε ότι δεν στοιχειοθετήθηκε παράβαση του Άρθρου 6(1) του Νόμου, εφόσον δεν υπάρχει οποιαδήποτε άρνηση προμήθειας ή/και συναλλαγής, δηλαδή, δεν έχει γίνει σχετικό αίτημα από την Καταγγέλλουσα προς την Καταγγελλόμενη 1 και συνεπακόλουθη άρνηση της Καταγγελλόμενης 1 για χορήγηση πρόσβασης στην Καταγγέλλουσα όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών εκταφής.
H ΕΠΑ κατέληξε ότι παρόλο που η Καταγγελλόμενη 1 κατέχει δεσπόζουσα θέση στις σχετικές αγορές παροχής υπηρεσιών κοιμητηρίων και διαχείρισης κοιμητηρίων, εντούτοις δεν στοιχειοθετείται κατάχρηση αυτής, ούτε στις εν λόγω σχετικές αγορές αλλά ούτε και στη σχετική αγορά παροχής υπηρεσιών κηδειών. και κατά συνέπεια, απέρριψε την καταγγελία.
Σχόλια
Όπως διαπιστώνεται από την απόφαση της ΕΠΑ, η πηγή των κατ’ ισχυρισμόν ζητημάτων με τον ανταγωνισμό προκύπτει από το γεγονός ότι η Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού έχει, λόγω των θρησκευτικών της δραστηριοτήτων, ένα πλεονέκτημα σε σχέση με τους ανταγωνιστές της στην αγορά παροχής υπηρεσιών κηδειών. Ως αναφέρεται στην απόφαση, τα συγγενικά πρόσωπα των αποβιωσάντων, λόγω της ψυχικής κατάστασης στην οποία βρίσκονται, καθίστανται πιο ευάλωτα σε επηρεασμό τους από τον ιερέα τον οποίο προσεγγίζουν προκειμένου να διευθετήσουν την κηδεία και ταφή. Συναφώς, η Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού, ως θρησκευτικός οργανισμός, είναι σε θέση να ασκεί επιρροή στους πιστούς, λόγω της εμπιστοσύνης των πιστών προς την εκκλησία και τους ιερείς, σε σχέση με την επιλογή της Καταγγέλλουσας 2 έναντι άλλων παροχέων υπηρεσιών κηδείας όπως είναι η Καταγγέλλουσα. Ενδεχομένως, αυτό να μπορούσε να αποτελέσει τη βάση εισηγήσεων της ΕΠΑ σε σχέση με το ότι η Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού θα έπρεπε να περιοριστεί στις θρησκευτικές δραστηριότητες.
Η θέση της ΕΠΑ ότι η Ιερά Μητρόπολης Λεμεσού και το Γραφείο Κηδειών Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού “Παράκληση” Λτδ συνιστούν επιχειρήσεις για σκοπούς εφαρμογής του Νόμου είναι αναδεικνύει τη διαφορετική σημασία που αποδίδεται στην έννοια «επιχείρηση» στο Δίκαιο του Ανταγωνισμού. Η έννοια της επιχείρησης στο Δίκαιο του Ανταγωνισμού είναι λειτουργική και καλύπτει κάθε οντότητα που ασκεί οικονομική δραστηριότητα, δηλαδή προσφέρει προϊόντα ή υπηρεσίες στην αγορά, ανεξαρτήτως της νομικής της μορφής και του τρόπου χρηματοδότησης της. Επομένως, μία οντότητα δεν αποκλείεται να συνιστά επιχείρηση ως προς ορισμένες δραστηριότητες της ενώ για ορισμένες άλλες όχι. Εν προκειμένω, η παροχή υπηρεσιών κοιμητηρίου και διαχείρισης κοιμητηρίου κρίθηκε από την ΕΠΑ ότι εμπίπτουν στην έννοια της οικονομικής δραστηριότητας. Ως εκ τούτου, η Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού θεωρείται επιχείρηση ως προς αυτή της την δραστηριότητα. Από την άλλη, οι θρησκευτικές δραστηριότητες της Ιεράς Μητρόπολης Λεμεσού δεν εμπίπτουν στην έννοια της οικονομικής δραστηριότητας.
Σε σχέση με τον καθορισμό της σχετικής γεωγραφικής αγοράς παροχής υπηρεσιών κοιμητηρίου θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι η ΕΠΑ αποδίδει σημασία στο γεγονός ότι τα λοιπά κοιμητήρια εντός της επαρχίας Λεμεσού τυγχάνουν διαχείρισης από τις τοπικές αρχές και όχι από την Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού. Εντούτοις, αυτό που έχει σημασία για σκοπούς ορισμού της σχετικής γεωγραφικής αγοράς είναι το κατά πόσον τα κοιμητήρια που βρίσκονται εντός της επαρχίας της Λεμεσού, ανεξαρτήτως του ποιος τα διαχειρίζεται, ασκούν ανταγωνιστικό περιορισμό όσον αφορά το κοιμητήριο της Σφαλλαγγιώτισσας το οποίο διαχειρίζεται η Καταγγελλόμενη 1. Θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι αυτό το ζήτημα δεν φαίνεται να έχει απασχολήσει την ΕΠΑ.
Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί και η σημασία που αποδίδει η ΕΠΑ κατά την αξιολόγηση του ζητήματος της διεπιδότησης στο γεγονός της πρόσφατης εισόδου της Καταγγελλόμενης 2 στη σχετική αγορά της παροχής υπηρεσιών κηδειών και στο μικρό χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ της εισόδου της στην αγορά και της υποβολής της καταγγελίας (περίπου 1,5 χρόνος). Σε μια προηγούμενη απόφασή της (Aπόφαση ΕΠΑ: 32/2018 – Καταγγελία και αίτημα για λήψη προσωρινών μέτρων των εταιρειών Pittas Dairies Ltd και Pittas Dairy Industries Ltd εναντίον του Παγκύπριου Οργανισμού Αγελαδοτρόφων (ΠΟΑ) Δημόσια Λτδ), η ΕΠΑ έκρινε ότι υφίσταται παράβαση του άρθρου 6(1)(α) του Νόμου από τον ΠΟΑ λόγω πρακτικής συμπίεσης περιθωρίου κέρδους για το έτος 2012. Είναι αξιοσημείωτο ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η καταγγελία είχε υποβληθεί στις 9/5/2012 ενώ ο ΠΟΑ δραστηριοποιήθηκε στον τομέα της τυροκόμησης στις 5/2/2012, όταν εξαγόρασε ένα ζημιογόνο τυροκομείο, δηλαδή μόλις 3 μήνες πριν από την υποβολή της καταγγελίας.
