Το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών αποτελεί ένα διακυβερνητικό σώμα εντός του συστήματος του ΟΗΕ το οποίο αποτελείται από 47 Κράτη – Μέλη και έχει την ευθύνη της προώθησης και της προστασία όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά την υφήλιο. Το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Council – HRC) ιδρύθηκε το 2006 με Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και αντικατέστησε την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ.
Από το 2006 μέχρι το 2023 το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων πραγματοποίησε 54 τακτικές συνόδους, 36 ειδικές συνόδους, 9 έκτακτες συνόδους, υιοθέτησε 1,481 ψηφίσματα, ενεργοποίησε 60 ειδικές διαδικασίες, εγκαθίδρυσε 38 διερευνητικές επιτροπές και αποστολές, ενώ 123 από τα 193 Κράτη – Μέλη του ΟΗΕ έχουν υπηρετήσει ως Μέλη του Συμβουλίου.
Η Κυπριακή Δημοκρατία εκλέχθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024 ως Μέλος του Συμβουλίου για θητεία τριών ετών για την περίοδο 2025 – 2027.Η υποψηφιότητα της Κύπρου τέθηκε τον Φεβρουάριο του 2021 κατά την 46η Τακτική Σύνοδο του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Γενεύη.
Το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελείται από διάφορους μηχανισμούς και οντότητες, όπως ορίζεται στο «Πακέτο οικοδόμησης θεσμών» του Συμβουλίου (Απόφαση 5/1 του 2007) και περιλαμβάνει:
α) την Οικουμενική Περιοδική Aξιολόγηση (Universal Periodic Review): Μηχανισμός υπό την αιγίδα των κρατών που αξιολογεί σε τακτά χρονικά διαστήματα την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κάθε Κράτος – Μέλος του ΟΗΕ κάθε 4.5 χρόνια. Ο μηχανισμός αυτός είναι μοναδικός στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου και δίνει την ευκαιρία στα Κράτη να υποβάλουν αναφορές για τις δράσεις που λαμβάνουν όσον αφορά στην βελτίωση της εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός της επικράτειας τους αλλά και να λάβουν εισηγήσεις που προτείνονται λαμβάνοντας υπόψη απόψεις εμπειρογνωμόνων και άλλων ενδιαφερομένων μερών. Από την πρώτη Οικουμενική Περιοδική Αξιολόγηση το 2008, όλα τα Κράτη – Μέλη του ΟΗΕ έχουν αξιολογηθεί μέχρι σήμερα τρεις φορές, ενώ από τον Νοέμβριο του 2022 ξεκίνησε ο τέταρτος κύκλος αξιολόγησης. Η τρίτη αξιολόγηση της Κύπρου έλαβε χώρα κατά την διάρκεια της 46ης Συνόδου του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (29/4/2024 – 10/5/2024), ενώ η αξιολόγηση της Τουρκίας είναι προγραμματισμένη για την 49ηΣύνοδο (28/4/2025 – 9/5/2025) που θα συμπίπτει με την θητεία της Κυπριακής Δημοκρατίας ως Μέλους του Συμβουλίου.
β) Οι Ειδικές Διαδικασίες (Special Procedures) αφορούν ανεξάρτητα άτομα ή ομάδες εμπειρογνωμόνων που δεν απασχολούνται από τον ΟΗΕ, οι οποίες αφορούν ειδικά θέματα (θεματικές ομάδες) όπως, για παράδειγμα, η εκπαίδευση, η υγεία, η ελευθερία του λόγου αλλά και για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε συγκεκριμένες χώρες. Οι εμπειρογνώμονες αυτοί εργάζονται αμισθί για τρία έτη με δικαίωμα ανανέωσης για άλλα τρία. Από τον Νόεμβριο του 2023, υπάρχουν 46 θεματικές ομάδες και 14 διαδικασίες που αφορούν συγκεκριμένες χώρες (Αφγανιστάν, Λευκορωσία, Μπουρούντι, Καμπότζη, Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, Βόρειος Κορέα, Ερυθραία, Ιράν, Μάλι, Μυανμάρ, Παλαιστίνη, Ρωσία, Σομαλία, Συρία).
γ) Η Συμβουλευτική Επιτροπή λειτουργεί ως «δεξαμενή σκέψης» του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παρέχοντας εξειδίκευση, εμπειρογνωμοσύνη και συμβουλές επί θεματικών ενοτήτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Επιτροπή αυτή αποτελείται από 18 ειδικούς εμπειρογνώμονες και αντικαθιστά την προηγούμενη Υπο-Επιτροπή για την Προώθηση και την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Συμβουλευτική Επιτροπή συνεδριάζει δυο φορές τον χρόνο
δ) Η διαδικασία παραπόνων (Complaints Procedure): Μέσω αυτής της διαδικασίας άτομα και οργανισμοί μπορούν να θέτουν ενώπιον του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παράπονα για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα παράπονα πρέπει να αφορούν συγκεκριμένες συμπεριφορές παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιώματα και πρέπει να είναι αξιόπιστα και τεκμηριωμένα. Η διαδικασία εξέτασης των παραπόνων είναι αμερόληπτη, αντικειμενική, αποτελεσματική, προσανατολισμένα στα θύματα και διεξάγεται έγκαιρα. Η διαδικασία παραπόνων είναι η μοναδική οικουμενική διαδικασία για παραβιάσεις όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών που αφορά όλα τα Κράτη – Μέλη του ΟΗΕ, ανεξαρτήτως αν έχουν κυρώσει συγκεκριμένες Συμβάσεις ή έχουν θέσει επιφυλάξεις σε αυτές. Για την διαδικασία να αρχίσει θα πρέπει να πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια, όπως για παράδειγμα η εξάντληση όλων των εσωτερικών ένδικων μέσων, όπου αυτό μπορεί φυσικά να γίνει και η αποφυγή διπλής ή παράλληλης εξέτασης από άλλο διεθνές ή περιφερειακό όργανο.
Πέραν των πιο πάνω διαδικασιών, υπάρχουν αρκετοί άλλοι μηχανισμοί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένων πλατφόρμων διαλόγου και ομάδων που ασχολούνται με την εξέλιξη νομικών εργαλείων και κειμένων για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
