Εισαγωγή
Το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19 θυμίζει έντονα ένα βασικό γεγονός που δεν μπορεί να αγνοηθεί, ότι η υγεία και η ευημερία του ανθρώπου, των ζώων, των φυτών και του περιβάλλοντος συνδέονται εγγενώς και επηρεάζονται βαθιά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η υγεία προστατεύεται από την απουσία μολυσματικών ασθενειών και πρέπει να ενσωματώνει κοινωνικοοικονομικούς, πολιτικούς, εξελικτικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες ενώ λαμβάνει υπόψη τις επιμέρους ιδιότητες και συμπεριφορές.Είναι επείγουσα ανάγκη να καθοριστούν στρατηγικές αποκατάστασης μετά τον COVID-19 που να σέβονται τη δράση για το κλίμα και την προστασία του περιβάλλοντος. Ο ενωσιακός νομοθέτης διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο τόσο στις βραχυπρόθεσμες όσο και στις μακροπρόθεσμες προσπάθειες ανάκαμψης. Ενώ οι ενωσιακές πράξεις είναι βασικοί παράγοντες για την οικονομική ανάκαμψη σε επίπεδο ΕΕ, είναι επίσης σημαντικά εργαλεία για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του COVID-19 στο περιβάλλον. Οι αποφάσεις σε ενωσιακό επίπεδο που λαμβάνονται σήμερα θα έχουν επιπτώσεις στο μέλλον του πλανήτη μακροπρόθεσμα. Ως εκ τούτου, οι ευρωβουλευτές πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι προσπάθειες ανάκαμψης της οικονομίας ευθυγραμμίζονται με τους περιβαλλοντικούς και αναπτυξιακούς στόχους.
Πανδημία και Πράσινη Οικονομία
Οι συνέπειες της πανδημίας του COVID-19 και τα μέτρα που ελήφθησαν για τον περιορισμό της οδήγησαν σε μία από τις πιο σοβαρές υφέσεις της πρόσφατης ιστορίας, που χαρακτηρίζεται, μεταξύ άλλων, από επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, πτώση του εμπορίου, χαμηλά έσοδα από επιχειρήσεις και μαζικές απολύσεις. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι τα επόμενα δύο χρόνια, η παγκόσμια οικονομία αναμένεται να χάσει περίπου 8,5 τρισεκατομμύρια δολάρια σε οικονομική παραγωγή λόγω της πανδημίας[1]. Δικαίως, οι κυβερνήσεις επικεντρώνονται στη βραχυπρόθεσμη οικονομική ανάκαμψη. Υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ, αφενός, της εξαφάνισης των οικοτόπων, της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής και, αφετέρου, της εμφάνισης νέων ζωονόσων, όπως ο COVID-19, που μεταδίδονται μεταξύ ζώων και ανθρώπων. Αυτός ο σύνδεσμος απαιτεί μια σταθερή περιβαλλοντική απάντηση στην πανδημία. Για να είναι αποτελεσματική και βιώσιμη, η οικονομική ανάκαμψη θα πρέπει να αντικατοπτρίζει με συνεκτικό τρόπο όλες τις πτυχές της αειφόρου ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένου του περιβαλλοντικού πυλώνα.
Οι θεμελιώδεις αρχές της πράσινης οικονομίας είναι η ανάπτυξη χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και η εξοικονόμηση πόρων. Αυτό το οικονομικό μοντέλο θεωρεί το φυσικό κεφάλαιο ως θεμελιώδη οικονομικό πόρο και στοχεύει στη δραστική μείωση των αποβλήτων και τον περιορισμό των πόρων και της ενέργειας που διατίθενται στην κατανάλωση και την παραγωγή[2]. Στην πράσινη οικονομία επιδιώκεται η ανακύκλωση αγαθών, ευνοούνται οι επενδύσεις σε ΑΠΕ και δημόσια αγαθά που προωθούν την κοινή χρήση, όσο και η προώθηση οικονομικών δραστηριοτήτων που διατηρούν τη βιοποικιλότητα. Σχετικές ενωσιακές πολιτικές περιλαμβάνουν την κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», την υποστήριξη των πράσινων θέσεων εργασίας και την ενσωμάτωση πράσινων κριτηρίων στις πολιτικές δημοσιονομικής τόνωσης. Τα σχέδια οικονομικής τόνωσης των χωρών για την αντιμετώπιση της κρίσης COVID-19 είναι μια ευκαιρία για την προώθηση της πράσινης οικονομίας.
Η πανδημία COVID-19 έφτασε βρίσκοντας την ΕΕ σε μια προσπάθεια μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη εποχή. Ο τομέας ενέργειας, αρρήκτως, συνυφασμένος με τον περιβαλλοντικό έχει επηρεαστεί από την πανδημία. Οι μεσοπρόθεσμοι στόχοι του 2030 καλύπτονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία[3], ήτοι τα κράτη μέλη καλούνται να μειώσουν τις εκπομπές κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990 και ανάπτυξη τεχνολογιών στο βιομηχανικό τομέα για βιώσιμη παραγωγή ενέργειας. Επίσης, η ΕΕ είχε εξαγγείλει ένα Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης[4], ο οποίος, μεταξύ άλλων, αποτελεί εργαλείο βοήθειας περιοχών που έχουν υποστεί περιβαλλοντική υποβάθμιση και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ο Μηχανισμός φτάνει να θεσπιστεί σε μια περίοδο που οι επενδύσεις σε τεχνολογίες υψηλού θετικού περιβαλλοντικού αντικτύπου είναι άκρως απαραίτητες. Η κρίση της πανδημίας έχει αφήσει περιοχές που έχουν πληγεί από φυσικά φαινόμενα, απόρροια της κλιματικής αλλαγής, πλημμελώς στηριζόμενες (άρθρο 1 και 3 Κ 2021/1229). Ο Μηχανισμός αφορά τη χρηματοδότηση έργων που αποσκοπούν στην επίτευξη των κλιματικών στόχων (άρθρο 9(1α)).Η ενσωμάτωση των καταναλωτών στην προσπάθεια επίτευξης μια βιώσιμης οικονομίας με τη νομοθέτηση Οδηγίας, με την οποία είτε θα επιτρέπεται στις επιχειρήσεις να επιλέξουν την ενημέρωση του καταναλωτή για τη βιωσιμότητα του προϊόντος είτεθα απαιτείται να παρέχονται στους καταναλωτές πληροφορίες σχετικά με τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, την αντοχή και τη δυνατότητα επισκευής των προϊόντων είτε θα καθιερωθεί ενιαίορυθμιστικό πλαίσιο με πεδίο που υπερβαίνει αυτό των σημερινών μέσων προστασίας των καταναλωτών της ΕΕ με ευνόητες και αναλυτικότερες πληροφορίες[5]. Όλες οι επιλογές προβλέπουν την αντιμετώπιση του greenwashing, ήτοι η διαδικασία μάρκετινγκ ή δημοσίων σχέσεων που χρησιμοποιείται από μια επιχείρηση για να δώσει μια εικόνα παραπλανητική περί οικολογικής συνείδησης (κυρίως μέσω της διαφήμισης)[6].
Διαχείριση αποβλήτων κατά την COVID-19
Σύμφωνα με την International Finance Corporation, ο όγκος των ιατρικών αποβλήτων που παράγονται παγκοσμίως αυξήθηκε κατά περίπου 40% λόγω του COVID-19. Αυτός ο πρωτοφανής όγκος ιατρικών και επικίνδυνων αποβλήτων θα μπορούσε να είναι ολοένα και πιο επιβλαβής για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον[7]. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η κατάσταση, είναι απαραίτητο να ληφθούν επειγόντως μέτρα για τη διαχείριση των αποβλήτων, αλλά και να υιοθετηθούν βιώσιμες προσεγγίσεις μακροπρόθεσμα. Τα έκτακτα μέτρα αφορούν τον ασφαλή χειρισμό και τη διάθεση βιοχημικών και ιατρικών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης, συλλογής, διαλογής, αποθήκευσης, μεταφοράς και επεξεργασίας τους. Ο COVID-19 απαιτεί επίσης αλλαγές στην αντιμετώπιση των οικιακών απορριμμάτων, η οποία περιλαμβάνει πλέον απορριμμένο προστατευτικό εξοπλισμό καθώς και φάρμακα, τα οποία απαιτούν συγκεκριμένες τεχνικές συλλογής και ροές αποβλήτων. Πρακτικές αειφόρου διαχείρισης αποβλήτων, όπως η επεξεργασία και η ανακύκλωση, μπορούν, μακροπρόθεσμα, να ενθαρρυνθούν μέσω νομοθεσίας, συμπεριλαμβανομένων φορολογικών πιστώσεων ή επιδομάτων. Τον Απρίλιο 2020, η Επιτροπή εξέδωσε σχετική Σύσταση περί διαχείρισης των αποβλήτων. Συγκεκριμένως, σημείωνε πρώτα ότι, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων, δεν υπάρχουν στοιχεία που να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η διαχείριση των απορριμμάτων είναι επικίνδυνη ή ότι τα οικιακά απορρίμματα παίζουν ρόλο στη μετάδοση λοιμώξεων του αναπνευστικού όπως ο COVID-19. Η Επιτροπή τόνιζε την ανάγκη διασφάλισης της συνέχειας της συλλογής αστικών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της ξεχωριστής συλλογής και ανακύκλωσης, η οποία πρέπει να διατηρείται σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Αναφέρεται επίσης ότι τα κράτη μέλη μπορούν να βασίζονται στο άρθρο 13 Οδ 2008/98[8], σύμφωνα με το οποίο «τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι η διαχείριση των αποβλήτων πραγματοποιείται χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία και χωρίς να βλάπτεται το περιβάλλον. Τα κράτη μέλη έπρεπε να διασφαλίζουν τη συνέχεια και την επαρκή συχνότητα συλλογής υπολειμμάτων αποβλήτων και βιοαποβλήτων, προκειμένου να αποφευχθεί κάθε άμεσος κίνδυνος για τη δημόσια υγεία και ασφάλεια. Με βάση την εκτίμηση των σχετικών κινδύνων, η συχνότητα συλλογής ξηρών ανακυκλώσιμων υλικών δύνατο προσωρινά να προσαρμοστεί, αλλά να μην διακοπεί. Αναφέρεται επίσης ότι οι πολίτες έπρεπε να ενημερώνονται για τυχόν προσωρινές αλλαγές στις πρακτικές συλλογής απορριμμάτων. Τέλος, η Επιτροπή συνιστούσε ιδίως στα κράτη μέλη να θέσουν σε εφαρμογή έναν σχεδιασμό των δυνατοτήτων επεξεργασίας και, όταν είναι απαραίτητο, της αποθήκευσης ιατρικών αποβλήτων. Εάν προέκυπταν διαταραχές στη διαχείριση τέτοιων αποβλήτων λόγω ανεπαρκούς ικανότητας διάθεσης ή επεξεργασίας, τα ιατρικά απόβλητα θα έπρεπε να αποθηκευτούν προσωρινά έως ότου επιλυθούν τα προβλήματα χωρητικότητας. Η αποθήκευση αυτών των αποβλήτων έπρεπε να γίνεται σε αεροστεγή και απολυμασμένα δοχεία, προσβάσιμα μόνο σε εξουσιοδοτημένο προσωπικό και κοντά στον τόπο παραγωγής τους.
Ειδικώς, οι στόχοι της ΕΕ πάνω στην πράσινη οικονομία για το υπόλοιπο 2021 αποτυπώνονται στο «Σχέδιο δράσης κυκλικής οικονομίας[9]». Η επικέντρωση σε αυτό το μοντέλο κατά τη διαδικασία της οικονομικής ανάκαμψης θα ωφελήσει τόσο το περιβάλλον όσο και την οικονομία με τη δημιουργία «πράσινων» θέσεων εργασίας. Σχετικά με την αναθεώρηση του Κανονισμού για τις μεταφορές αποβλήτων[10] έχει παρέλθει το στάδιο της διαβούλευσηςκαι οι επιδιωκόμενες αναθεωρήσεις αφορούν τη διευκόλυνση επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των αποβλήτων, περιορισμό εξαγωγών επικίνδυνων για την υγεία αποβλήτων σε τρίτες χώρες και έλεγχο των παράνομων μεταφορών αποβλήτων[11]. Δεύτερον, επιδιώκεται η επικαιροποίησηορίων συγκέντρωσης χημικών ρύπων μέσα από την αναθεώρηση του Κ 2019/1021 για τους έμμονους οργανικούς ρύπους[12]. Συγκεκριμένα, το άρθρο 7 Κ 2019/1021 προβλέπει ότι πρέπει να καθοριστούν όρια συγκέντρωσης για ορισμένες ουσίες, οι οποίες είναι μια ομάδα οργανικών ενώσεων που διαθέτουν τοξικές ιδιότητες, εισέρχονται στο περιβάλλον, συσσωρεύονται σε τροφικές αλυσίδες και αποτελούν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Λόγω της αντοχής τους, αυτές οι χημικές ουσίες έχουν τη δυνατότητα να μεταφερθούν σε διεθνή σύνορα μακριά από τις πηγές τους μέσω του αέρα και του νερού (άρθρα 1 και 2).
Ποιότητα αέρα και πνευμονική πάθηση από την COVID-19
Η πανδημία COVID-19 συνδέεται με το αναπνευστικό σύστημα, οπότε, εκτός του γεγονότος ότι ένας στους οχτώ θανάτους, ετησίως, οφείλεται στην εισπνοή μολυσμένου αέρα, η αύξηση της προσοχής στην εφαρμογή και βελτιστοποίηση των σχετικών διατάξεων με τον καθαρό αέρα αποτελεί μια σοφή επιλογή[13]. Οι εκπομπές CO2, υπεύθυνες για την κλιματική αλλαγή, έχουν μειωθεί σημαντικά στις χώρες που επλήγησαν για πρώτη φορά από την COVID-19. Μεταξύ των αρχών Φεβρουαρίου και Μαρτίου 2020, οι εκπομπές CO2 μειώθηκαν σχεδόν κατά το ένα τέταρτο στην Κίνα σε σύγκριση με το 2019.Ομοίως, η βόρεια Ιταλία και οι ΗΠΑ άρχισαν να καταγράφουν μείωση των εκπομπών CO2 και ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οισημαντικές εξελίξεις αυτές οφείλονταν, άμεσα, με τη δραστική μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρακα και το πετρέλαιο. Ομοίως, η απαγόρευση μετακινήσεων, ιδίως λόγω της παγκόσμιας εναέριας κυκλοφορίας, αποτελεί αίτια μείωσης των εκπομπών CO2. Η πανδημία προκάλεσε διαταραχή στη διαδικασία της παραγωγής και διάθεσης μηχανημάτων χαμηλών ρύπων, απαραίτητων προς την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Στους Κ 2020/1040[14] και Κ 2021/1068[15], ως τροποποιητικές πράξεις, αναφέρεται ότι υπήρξε ανάγκη παράτασης της προθεσμίας παραγωγής και προμήθειας στην αγορά μηχανημάτων με κατηγορίες κινητήρων με λιγότερο αυστηρές οριακές τιμές εκπομπών , λόγω της πανδημίας. Καίτοι η επέκταση των προθεσμιών (κυρίως κατά 12 μήνες) φαίνεται αρκετή, τα κράτη μέλη θα κληθούν να θέσουν προτεραιότητα μεταξύ κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων. Η εκκίνηση της «πράσινης» βιομηχανίας, πιθανώς, εκτιμάται ότι θα ανταπεξέλθει στις ανάγκες με το πέρας της πανδημίας, εντούτοις λόγω του μεγαλύτερου κόστους «πράσινων» μηχανημάτων τόσο σε επίπεδο πράσινων δημοσίων συμβάσεων, όσο και ιδιωτικών συναλλαγών, δύσκολα, θα υπάρχει η ίδια ζήτηση, με επιπτώσεις στην πράσινη μετάβαση.
Σε συνέχεια της επίτευξης των στόχων του «Σχεδίου για την κυκλική οικονομία», αναθεωρείται η Οδ 2010/75 για τις βιομηχανικές εκπομπές (το κύριο μέσο της ΕΕ που ρυθμίζει τις εκπομπές ρύπων από βιομηχανικές εγκαταστάσεις προκειμένου να επιτευχθεί υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος). Οι άδειες για αυτές τις εγκαταστάσεις πρέπει να εκδίδονται από τις εθνικές αρχές με όρους που βασίζονται στη χρήση των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών (άρθρο 1). Με το μετασχηματισμό για να γίνει κλιματικά ουδέτερη και κυκλική η οικονομία της ΕΕ, οφείλεται προσθήκη τομέων που δεν εμπεριέχονται στο πεδίο εφαρμογής, βελτιστοποίηση μείωσης ρύπων στο νερό και πρόσβασης στην πληροφορία[16].Η ΕΕ έχει λάβει πρωτοβουλία ενίσχυσης αποτελεσματικότητας της νομοθεσίας της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα, και συγκεκριμένατην αναθεώρηση τωνΟδ 2004/107 σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες στον αέρα και Οδ 2008/50 για την ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη.Η Επιτροπή επιδιώκει να αξιολογήσει τις επιλογές πολιτικής για κυρώσεις για τη μη εκπλήρωση σχετικών υποχρεώσεων, για ισχυρότερη εναρμόνιση πληροφόρησης του κοινού, συμπεριλαμβανομένων κριτηρίων για το πώς και τι είδους πληροφορίες διατίθενται στο κοινό, με τη συμμετοχή των αρμόδιων υγειονομικών αρχών και για ενισχυμένη χρήση μοντέλων ποιότητας αέρα για την αξιολόγηση της ποιότητας του αέρα, καθώς και τον εξορθολογισμό και την προσαρμογή των ελάχιστων στοιχείων που απαιτούνται για ένα αποτελεσματικό σχέδιο ποιότητας του αέρα[17].
Ευημερία ζώων και σημασία για την πρόληψη πανδημίας
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επισημαίνει την ανάγκη επανεξέτασης της σχέσης της φύσης και του ανθρώπου μέσα από την πανδημία. Όπως αναφέρει ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ Tedros Adhanom «Η πανδημία είναι μια υπενθύμιση της στενής και λεπτής σχέσης μεταξύ ανθρώπων και πλανήτη. Οποιεσδήποτε προσπάθειες για να κάνουμε τον κόσμο μας ασφαλέστερο είναι καταδικασμένες να αποτύχουν εάν δεν αντιμετωπίσουν την κρίσιμη διεπαφή μεταξύ ανθρώπων και παθογόνων παραγόντων και την υπαρξιακή απειλή της κλιματικής αλλαγής, που κάνει τη Γη μας λιγότερο κατοικήσιμη»[18]. Στο ΔΤ του ΠΟΥ γίνονται ορισμένες επισημάνσεις επί ορισμένων τομέων άξιων προστασίας. Συγκεκριμένως, η αποτροπή διάδοσης μεταδοτικών ασθενειών χρήζει προστασίας των άγριων ζώων, των οποίων η κακοδιαχείριση και ανέλεγκτη κατανάλωση αποτελούν αιτία για το 60% των μεταδοτικών ασθενειών[19]. Η απουσία δυνατότητας καλών πρακτικών διαχείρισης οφείλεται στην αποψίλωση των δασών και στις μολυσματικές γεωργικές πρακτικές. Μερικά παραδείγματα εξ’ αυτών είναι, όταν ημοσχογαλή αναγνωρίστηκε ως ο ενδιάμεσος φορέας της επιδημίας του Σοβαρού Οξέος Αναπνευστικού Συνδρόμου (SARS) το 2002-2003, ο παγκολίνος είναι ύποπτος για την COVID-19, ο χιμπατζήςείχε ήδη αναγνωριστεί ως ύποπτο ζώο για τη μετάδοση του HIV-AIDS σε ανθρώπους και ο ιός της γρίπης των πτηνών H5N1παθογόνος για τον άνθρωπο[20].
Πρόσφατες εκτιμήσεις για την κατάσταση της βιοποικιλότητας στην ΕΕ δείχνουν ότι η απώλεια βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και τα οφέλη που αυτά παρέχουν στην κοινωνία συνεχίζονται με ανησυχητικό ρυθμό. Η έκθεση IPBES Global Assessment[21] αναφέρει ότι κατά μέσο όρο περίπου το 25% των ειδών στις ομάδες ζώων και φυτών που αξιολογήθηκαν απειλούνται, υποδηλώνοντας ότι περίπου 1 εκατομμύριο είδη βρίσκονται ήδη υπό εξαφάνιση, πολλά μέσα σε δεκαετίες, εκτός εάν ληφθούν μέτρα. Σύμφωνα με την κατάσταση της φύσης του 2020 στην έκθεση της ΕΕ[22], το ποσοστό των ειδών άγριων πτηνών σε κακή κατάσταση αυξήθηκε στο 39% μεταξύ 2013 και 2018. Η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα για το 2030 περιγράφει ένα σχέδιο αποκατάστασης της φύσης της ΕΕ για την αποκατάσταση των κατεστραμμένων οικοσυστημάτων και τη διασφάλιση της βιώσιμης διαχείρισής τους. Βασικό στοιχείο αυτού του σχεδίου είναι η δέσμευση της Επιτροπής να υποβάλει πρόταση, το 2021, για νομικά δεσμευτικούς στόχους αποκατάστασης της φύσης της ΕΕ για την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων, ιδίως εκείνων με τις περισσότερες δυνατότητες δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα και πρόληψης και μείωση των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών. Θα θεσπιστούν ορισμένα μη δεσμευτικά μέτρα για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων αποκατάστασης, συμπεριλαμβανομένης της παροχής μηχανισμών καθοδήγησης, χρηματοδότησης και διακυβέρνησης και νομικά δεσμευτικά για την παρακολούθηση εφαρμογής στόχων (ανάπτυξη βιολογικής γεωργίας, καθαρής ενέργειας, αποκατάσταση θαλασσίων περιβαλλόντων, αντιμετώπιση των χωροκατακτητικών ξένων ειδών[23].
Επίσης, το θαλάσσιο περιβάλλον υπόκειται σε πολλαπλές πιέσεις και επιπτώσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες στη θάλασσα και στην ξηρά. Η ρύπανση, η ζημιά στον βυθό, η υπερεκμετάλλευση, η απώλεια βιοποικιλότητας, η θέρμανση των ωκεανών και η οξίνιση είναι τα αποτελέσματα. Το 2008, η ΕΕ υιοθέτησε την Οδηγία Πλαίσιο 2008/56για τη θαλάσσια στρατηγική, για τη διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων σε υγιή, παραγωγική και ανθεκτική κατάσταση, εξασφαλίζοντας παράλληλα μια πιο βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων προς όφελος της τρέχουσας και των μελλοντικών γενεών. Η Οδηγία απαιτεί από τα κράτη μέλη να αναπτύξουν εθνικές θαλάσσιες στρατηγικές προκειμένου να επιτύχουν ή να διατηρήσουν, όπου υπάρχει, «καλή περιβαλλοντική κατάσταση». Ένα τέτοιο καθεστώς θα έπρεπε να είχε επιτευχθεί έως το 2020. Οι θαλάσσιες στρατηγικές περιλαμβάνουν τακτικές αξιολογήσεις του θαλάσσιου περιβάλλοντος (άρθρο 23), καθορισμό στόχων και στόχων, θέσπιση προγραμμάτων παρακολούθησης και θέσπιση μέτρων για τη βελτίωση της κατάστασης των θαλάσσιων υδάτων. Όλες αυτές οι ενέργειες πρέπει να γίνουν σε στενό συντονισμό με τις γειτονικές χώρες σε περιφερειακό επίπεδο θάλασσας[24]. Μέχρι στιγμής δεν ήταν πάντα βασικός μοχλός για την καλύτερη ρύθμιση των δραστηριοτήτων και των πιέσεων στις θάλασσες, καθώς οι απαιτήσεις βιωσιμότητας (τώρα ενισχυόμενες από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, τη Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, το επερχόμενο Σχέδιο Δράσης Μηδενικής Ρύπανσης και το Σχέδιο Ανάκαμψης μετά τον COVID 19 για την Ευρώπη) δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί πλήρως σε βασικές οικονομικές δραστηριότητες που επηρεάζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα (όπως αλιεία, υδατοκαλλιέργεια, γεωργία, ναυτιλία, υπεράκτια εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας)[25].
Πλαίσιο πρόληψης ζωονόσων
Σημαντικότερη, εντούτοις, ανάγκη αναθεώρησης του υφιστάμενου ενωσιακού πλαισίου αφορά το πλαίσιο περί ζωονόσων. Η Οδ 2003/99 αρκετά περιεκτική, πιθανώς, απαιτεί αναπροσαρμογή βάσει της πρόσφατης εμπειρίας της πανδημίας. Η παρακολούθηση πολλών σημαντικών ζωονόσων δεν είναι υποχρεωτική. Πρέπει να αυξηθεί ο αριθμός των ζωονόσων της κατηγορίας Α και των ζωονοσογόνων παραγόντων.Ταυτοποιούνται μόνο λίγα είδη ζώων, καθώς ο νομοθέτης επικεντρώθηκε στα εκτρεφόμενα ζώα. Η απόφαση να επιτραπεί η χρήση διαφορετικών μεθόδων ανίχνευσης κατά την παρακολούθηση αμφισβητείται, οπότε καλύτερη επιλογή, πιθανώς, θα ήταν «τουλάχιστον ισοδύναμες ή καλύτερες μέθοδοι» (άρθρο 12). Το γεγονός ότι, οι μέθοδοι ανίχνευσης βελτιώνονται συνεχώς, θα έπρεπε να ήταν το ίδιο το κίνητρο. Επίσης, τα αποτελέσματα των εθνικών εκθέσεων πρέπει να συγκεντρωθούν και να αναλυθούν προτού διαβιβαστούν στην αρμόδια υπηρεσία,υποβολή των οποίων αργεί καιαυτό έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές καθυστερήσεις πριν από την έκδοση της ενωσιακής έκθεσης. Κατά συνέπεια, τα αποτελέσματα είναι αναπόφευκτα αναδρομικά, οπότε απαιτείται καθορισμός σαφών προτεραιοτήτων και η εστίαση στις κύριες απειλές θα μπορούσε να είναι χρήσιμη. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) στη Στοκχόλμηπου ασχολείται με την αναφορά μεταδοτικών ασθενειών στους ανθρώπους και η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) που ασχολείται με την ασφάλεια των τροφίμων, ενώ οι ευθύνες διαχείρισης κινδύνου για την ασφάλεια των τροφίμων παραμένουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, συνεπάγεται η αναπόφευκτη μη βέλτιστη ενιαία προσέγγιση σχετικών ζητημάτων, οπότε και τα τρία μέρη πρέπει να συνεργαστούν εντατικά με την παράλληλη ενίσχυσητης ευελιξίας του Συστήματος ταχείας ειδοποίησης για τρόφιμα και ζωοτροφές (RASFF).
Από τον Απρίλιο 2021 έχει τεθεί σε εφαρμογή ο Κ 2016/429 σχετικά με τις μεταδοτικές νόσους των ζώων, καθώς και ο Εκτελεστικός Κ2020/2002 της Επιτροπής για τη θέσπιση κανόνων εφαρμογής όσον αφορά την κοινοποίηση των καταγεγραμμένων νόσων και την υποβολή εκθέσεων. Το πλαίσιο είναι αρκετά πρόσφατο, εντούτοις γενικό, οπότε χρειάζεται εξειδίκευση ανά ασθένεια με εκτελεστικές πράξεις.Το προηγούμενο πλαίσιο ήταν μια συλλογή από εκατοντάδες μεμονωμένα νομοθετήματα και χρειάζονταν επειγόντως ενοποίηση και εκσυγχρονισμό. Παρόλο που το νέο πλαίσιο ενοποιεί σε μεγάλο βαθμό την υπάρχουσα νομοθεσία, έχει επίσης προσαρμοστεί για να επιτρέψει ταχείες και αποτελεσματικές αντιδράσεις σε εστίες αναδυόμενων ασθενειών και να υιοθετήσει νέα τεχνολογία για να διευκολύνει μια διευρυνόμενη αλλά πιο αυστηρά ελεγχόμενη βιομηχανία υγείας των ζώων. Υιοθετεί μια προσέγγιση «One Health» που εστιάζει στη σχέση μεταξύ της υγείας των ζώων και της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος, της ασφάλειας των τροφίμων και των ζωοτροφών, της καλής μεταχείρισης των ζώων, της επισιτιστικής ασφάλειας και οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές εκτιμήσεις. Επικεντρώνεται στην αλληλεπίδραση και τη σύνδεση μεταξύ των ζώων, των ανθρώπων και του περιβάλλοντος αντί να εξετάζει τέτοια ζητήματα μεμονωμένα[26].
Συγκεκριμένα προβλέπεται ιεράρχηση και κατηγοριοποίηση ασθενειών που απασχολούν την ΕΕ και καθιέρωση αρμοδιοτήτων για την έγκαιρη ανίχνευση, ειδοποίηση και αναφορά ασθενειών για την υγεία των ζώων, επιτήρηση, προγράμματα εξάλειψης και κατάστασης ασθένειας, ετοιμότητα και έλεγχος ασθένειας, καταχώριση και έγκριση εγκαταστάσεων και μεταφορέων, μετακινήσεις και ιχνηλασιμότητα ζώων, είσοδος ζώων. Είναι σημαντικό ότι οι ευθύνες για τους επαγγελματίες φύλακες ζώωνκαι, σε κάποιο βαθμό, τους ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων έχουν διευκρινιστεί. Για φορείς όπως αγρότες ή εργαστήρια, θεσμοθετήθηκαν απαιτήσεις σε σχέση με την υγεία των ζώων, τη συνετή χρήση κτηνιατρικών φαρμάκων, μέτρα βιοασφάλειας, έγκαιρη ανίχνευση και πρόληψη ασθενειών των ζώων. Οι φορείς εκμετάλλευσης θα πρέπει επίσης να συμμορφώνονται με μια νέα σειρά πιστοποιητικών υγείας των ζώων για τη μετακίνηση αυτών στην ΕΕ. Με τη χρήση νέων τεχνολογιών επιτυγχάνεται η επιτήρηση παθογόνων μικροοργανισμών, ηλεκτρονική ταυτοποίηση και καταγραφήτων ζώων, καθώς και του νέου συστήματος κοινοποίησης και αναφοράς των ασθενειών των ζώων από την ΕΕ, το Σύστημα Πληροφοριών για τις Ασθένειες των Ζώων (ADIS).
Μετάδοση ασθενειών και καθαρό νερό
Η πρόσβαση σε καθαρό νερό αποτελεί σημαντικό μέσο πρόληψης μετάδοσης ασθενειών, εντούτοις λείπει στο 40% των νοικοκυριών.Σε όλο τον κόσμο, δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στις πιο βασικές υπηρεσίες που απαιτούνται για την προστασία της υγείας τους, είτε από τον COVID-19, είτε από οποιονδήποτε άλλο κίνδυνο. Οι εγκαταστάσεις πλυσίματος χεριών είναι απαραίτητες για την πρόληψη της μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών, αλλά λείπουν στο 40 % των νοικοκυριών. Αντιμικροβιακά ανθεκτικά παθογόνα είναι ευρέως διαδεδομένα στο νερό και τα απόβλητα και η υγιής διαχείρισή τους είναι απαραίτητη για να αποτραπεί η εξάπλωση στον άνθρωπο. Ειδικότερα, είναι απαραίτητο οι εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης να είναι εξοπλισμένες με νερό και υπηρεσίες υγιεινής, συμπεριλαμβανομένου του σαπουνιού και του νερού που αποτελεί τη βασικότερη παρέμβαση για τη διακοπή της μετάδοσης του SARS-CoV-2 και άλλων λοιμώξεων, πρόσβαση σε αξιόπιστη ενέργεια που είναι απαραίτητη για την ασφάλεια πραγματοποιούν τις περισσότερες ιατρικές διαδικασίες και επαγγελματική προστασία για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας.
Στις 20 Δεκεμβρίου 2020 με τηνΟδ 2020/2184 αναθεωρήθηκε η παλαιά Οδ 98/83 για το πόσιμο νερό, ως αποτέλεσμα της αξιολόγησης REFIT, της εφαρμογής της απάντησης της Επιτροπής στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών «Right2Water» και ως συμβολή στην την επίτευξη των στόχων των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Βασικά χαρακτηριστικά της αναθεωρημένης Οδηγίας είναι τα ενισχυμένα πρότυπα ποιότητας νερού που είναι πιο αυστηρά από τις συστάσεις του ΠΟΥ (σκέψη 27), η αντιμετώπιση αναδυόμενων ρύπων (άρθρο 13), όπως ενδοκρινικοί διαταράκτες και PFA, καθώς και μικροπλαστικά, μια προληπτική προσέγγιση που ευνοεί δράσεις για τη μείωση της ρύπανσης στην πηγή εισάγοντας την «προσέγγιση βάσει κινδύνου» (άρθρο 7), βασισμένη σε μια σε βάθος ανάλυση ολόκληρου του κύκλου του νερού, από την πηγή μέχρι τη διανομή, μέτρα για την εξασφάλιση καλύτερης πρόσβασης στο νερό, ιδιαίτερα για τις ευάλωτες και περιθωριοποιημένες ομάδες (άρθρο 16), μέτρα για την προώθηση του νερού της βρύσης, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων χώρων και των εστιατορίων, για τη μείωση της κατανάλωσης πλαστικών μπουκαλιών, εναρμόνιση των προτύπων ποιότητας για υλικά και προϊόντα που έρχονται σε επαφή με νερό, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης των οριακών τιμών για το μόλυβδο(άρθρο 10) και μέτρα για τη μείωση των διαρροών νερού και την αύξηση της διαφάνειας του τομέα (σκέψη 46).
Επίλογος
Η πανδημία COVID-19 άλλαξε την καθημερινότητα των ανθρώπων, το οποίο επηρέασε το μέγεθος επέμβασης στο περιβάλλον. Η πανδημία ίσως έδωσε ένα δύσκολο μάθημα ότι αυτή η υγειονομική κρίση είναι η πραγματική συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, της αποψίλωσης και της καταστροφής της φύσης. Ο περιορισμός των μετακινήσεωνμείωσε τις εκπομπέςCO2, φτάνοντας στο 17% σε σύγκριση με το 2019, εντούτοις αυτά τα αποτελέσματα ήταν προσωρινά, ενώλειτούργησε ενάντια στην παράνομη διακίνηση άγριων ζώων με τη λαθροθηρία των ρινόκερων της Νότιας Αφρικής να μειώνεται στο μισό σε έξι μήνες από τον Μάρτιο του 2020[27]. Ανησυχητική όμως είναι η εξέλιξη της ανθρώπινης δραστηριότητας μετά την εποχή της πανδημίας, καθώς η ανάγκη οικονομικής ανάπτυξης θα είναι έντονη, οπότε θα μπορεί να διαβρώσει τα περιβαλλοντικά κίνητρα και να οδηγήσει σε αύξηση της λαθροθηρίας και άλλων δραστηριοτήτων που θα επηρεάσουν αρνητικά τη βιοποικιλότητα. Εντούτοις και κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι περιβαλλοντικές βλάβες είναι υπαρκτές, όπως η αύξηση χρήσης πλαστικών (για ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό και για δοχεία μιας χρήσης).
Η πανδημία COVID-19 θα έχει εκτεταμένες και ακόμη και μετασχηματιστικές επιπτώσεις στην περιβαλλοντική νομοθεσία. Αν και η ολοκλήρωση της εποχής της πανδημίας δεν έχει φτάσει, έχει ήδη φέρει πολλές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και είναι πιθανό να φέρει πολλές ακόμη[28]. Οι προτεινόμενες περιβαλλοντικές λύσεις αφορούν δράσεις που βασίζονται στη διατήρηση, τη βιώσιμη διαχείριση και την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων για την υπέρβαση των κοινωνικών προκλήσεων με τρόπους που ωφελούν τόσο την ανθρώπινη ευημερία όσο και τη βιοποικιλότητα. Αποτελούν έναν αποτελεσματικό και οικονομικά αποδοτικό τρόπο δημιουργίας ανθεκτικότητας ενώ παράλληλα αποφέρουν περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Νομοθετικές λύσεις περιλαμβάνουν ρυθμιστικές δραστηριότητες για την απώλεια οικοτόπων, αποψίλωση δασών, πρακτικές ασυμβίβαστες με τη βιώσιμη γεωργία, μόνιμη απαγόρευση του εμπορίου άγριας ζωής για κατανάλωση και ενίσχυση των προσπαθειών για την καταπολέμηση της εμπορίας άγριων ζώων εντός χωρών και διασυνοριακά.
[1] UN Department of Economic and Social Affairs. (2020, Μάιος 13). COVID-19 to slash global economic output by $8.5 trillion over next two years. Ανάκτηση από News: https://www.un.org/development/desa/en/news/policy/wesp-mid-2020-report.html
[2] UN Environment. (2019, Φεβρουάριος). Shades of green: an introduction to the green economy for parliamentarians. Ανάκτηση από IssuesBrief: https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/27911/shadesgreen_EN.pdf?sequence=1&isAllowed=y
[3] COM/2019/640 τελικό, Ανακοίνωση της Επιτροπής, Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, της 11ης Δεκεμβρίου 2019
[4] Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1229 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14ης Ιουλίου 2021 σχετικά με το δανειακό μηχανισμό του δημόσιου τομέα στο πλαίσιο του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης
[5]Αρχική εκτίμηση των επιπτώσεων – Ares(2020)3256804
[6] Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) διεξάγει έρευνες, όπως η δαπάνη κεφαλαίων της ΕΕ που προορίζονται για πράσινα προϊόντα
[7] International Finance Corporation. (2020, Ιούνιος). COVID-19’s Impact on the Waste Sector. Ανάκτηση από https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/dfbceda0-847d-4c16-9772-15c6afdc8d85/202006-COVID-19-impact-on-waste-sector.pdf?MOD=AJPERES&CVID=na-eKpI
[8] Οδηγία 2008/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 19ης Νοεμβρίου 2008 , για τα απόβλητα και την κατάργηση ορισμένων οδηγιών
[9] COM/2020/98 τελικό, Ανακοίνωση της Επιτροπής, Ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία. Για μια πιο καθαρή και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη
[10]Κανονισμός (EK) αριθ. 1013/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2006 , για τις μεταφορές αποβλήτων
[11]Αρχική εκτίμηση των επιπτώσεων – Ares(2020)1505101
[12]Αρχική εκτίμηση των επιπτώσεων – Ares(2020)2794471
[13]Myllyvirta, L. (2020, Φεβρουάριος 19). CarbonBrief. Ανάκτηση από ChinaPolicy: https://www.carbonbrief.org/analysis-coronavirus-has-temporarily-reduced-chinas-co2-emissions-by-a-quarter
[14] Κανονισμός (ΕΕ) 2020/1040 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 15ης Ιουλίου 2020 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/1628 όσον αφορά τις μεταβατικές διατάξεις του για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης της COVID-19
[15] Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1068 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης Ιουνίου 2021 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/1628 όσον αφορά τις μεταβατικές διατάξεις του για ορισμένα μηχανήματα που είναι εξοπλισμένα με κινητήρες στο εύρος ισχύος μεγαλύτερης των 56 kW και μικρότερης των 130 kW, και μεγαλύτερης ή ίσης των 300 kW, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της κρίσης της COVID-19
[16]Αρχική εκτίμηση των επιπτώσεων – Ares(2020)1738021
[17]Αρχική εκτίμηση των επιπτώσεων – Ares(2020)7689281
[18] 73η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας. (18 Μαΐου 2020). Ομιλία Γενικού Διευθυντή ΠΟΥ. Έγγραφο Α73/3. https://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA73/A73_3-en.pdf
[19] UNEP. (2020, Ιούλιος 6). Unite human, animal and environmental health to prevent the next pandemic – UN Report. Ανάκτησηαπό Press Release: https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/unite-human-animal-and-environmental-health-prevent-next-pandemic-un
[20] Mattei, J.-F. (2020, Ιούλιος). Épidémies et environnementsontliés !The links between epidemics and the environment. Elsevier, σσ. 632
[21]Συλλογικόέργο. (2019). Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services. Παρίσι: IPBES
[22] COM/2020/635 τελικό, Έκθεση της Επιτροπής, Η κατάσταση της φύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση Έκθεση σχετικά με την κατάσταση και τις τάσεις κατά την περίοδο 2013-2018 όσον αφορά τα είδη και τους οικοτόπους που προστατεύονται βάσει των οδηγιών για τα άγρια πτηνά και τους οικοτόπους
[23] COM/2020/380 τελικό, Ανακοίνωση της Επιτροπής, Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, Επαναφορά της φύσης στη ζωή μας
[24]Bratspies , R., Peréz , V., Craig , R., Griffin, L., & Krakoff, S. (2021, Ιούνιος). Environmental Law, Disrupted by COVID-19. Environmental Law Reporter
[25]Αρχικήεκτίμησητωνεπιπτώσεων – Ares(2021)2411326
[26] Smulders, F., Vågsholm, I., &Korkeala, H. (2008, Ιούλιος 31). Food-borne zoonoses, the EU zoonosis legislation and the prospects for food safety and consumer protection during primary animal production. The Middle European Journal of Medicine, σσ. 587-598
[27]Allan, J. (2021, Φεβρουάριος). État de la gouvernanceenvironnementalemondiale 2020. Ανάκτηση από Earth Negotiations Bulletin: iisd.org/system/files/2021-03/state-global-environmental-governance-2020-fr.pdf
[28] Rowell, A. (2020, Νοέμβριος). COVID-19 and Enviornmental Law. Environmental Law Reporter, σελ. 3
