(Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος της σειράς «Σταθμοί στη Νομολογία του κυπριακού Δικαίου των Συμβάσεων», η οποία δημιουργήθηκε από φοιτητές/τριες της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας στο πλαίσιο του μαθήματος Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο με διδάσκοντα τον Επίκουρο Καθηγητή Δρ Νικόλα Κυριακίδη.)
- Εισαγωγή – Η αρχή της ματαίωσης στο κοινοδίκαιο
Η αρχή της ματαίωσης (frustration) αποτελεί θεσμό του κοινοδικαίου, ο οποίος επιτρέπει τη λύση μιας σύμβασης όταν, μετά τη σύναψή της, συμβεί ένα απρόβλεπτο γεγονός ανεξάρτητο από τη βούληση των μερών, που καθιστά αδύνατη ή ριζικά διαφορετική την εκτέλεσή της. Η εφαρμογή του δόγματος είναι περιοριστική: δεν αρκεί η δυσχέρεια εκτέλεσης ή η αυξημένη επιβάρυνση, αλλά απαιτείται η καταστροφή του «θεμελίου» της σύμβασης.
Στο αγγλικό δίκαιο, καθοριστικές αποφάσεις όπως οι Taylor v Caldwell (1863), Krell v Henry (1903) και Herne Bay Steam Boat Co v Hutton (1903), διαμόρφωσαν τα κριτήρια: (α) Απρόβλεπτο γεγονός μετά τη σύναψη (β) χωρίς υπαιτιότητα των μερών (γ) καταστροφή του κοινού σκοπού ή της ουσιώδους υποχρέωσης της σύμβασης.
Το κυπριακό δίκαιο, ως κληρονόμος της αγγλικής νομικής παράδοσης, ακολουθεί τα ίδια δογματικά θεμέλια, αλλά η νομολογία έχει δείξει ακόμη πιο περιοριστική εφαρμογή του δόγματος, ειδικά στις συμβάσεις μίσθωσης.
Η εφεσείουσα/εναγόμενη εταιρεία είχε συνάψει γραπτή σύμβαση μίσθωσης του κινηματογράφου «Regal», πλησίον της τουρκικής συνοικίας Λεμεσού, για δύο έτη, με μηνιαίο μίσθωμα £90, αποκλειστικά για χρήση ως κινηματογράφου.
Με την έναρξη των διακοινοτικών ταραχών, η πρόσβαση στην περιοχή κατέστη επικίνδυνη και οι προβολές σταμάτησαν. Την ίδια ημέρα, δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς κατέλαβαν το υποστατικό για στρατωνισμό και αποθήκευση οπλισμού, χρήση που συνεχίστηκε μέχρι τη λήξη της μίσθωσης. Η εταιρεία έπαψε να καταβάλλει μισθώματα, χωρίς όμως να καταγγείλει τη σύμβαση ή να προβεί σε άλλη ενέργεια. Ο ιδιοκτήτης άσκησε αγωγή για τα οφειλόμενα μισθώματα.
- Η επίδικη ρήτρα και η ερμηνεία της
Η σύμβαση περιείχε ρήτρα (αριθ. 6) που προέβλεπε δικαίωμα ακύρωσης ή απαλλαγής από μισθώματα αν το μίσθιο καταστραφεί ή υποστεί ζημία από «πυρκαγιά ή ανωτέρα βία», καθιστώντας αδύνατη τη λειτουργία του ως κινηματογράφου.
Το Ανώτατο Δικαστήριο (ΑΔ) ερμήνευσε αυστηρά τον όρο «ανωτέρα βία», περιορίζοντάς τον σε φυσικά φαινόμενα (Acts of God) και αποκλείοντας γεγονότα όπως στρατιωτική κατάληψη ή πόλεμο. Έκρινε ότι η ρήτρα δεν καταλαμβάνει την παρούσα περίπτωση.
- Εφαρμογή του δόγματος της ματαίωσης
Το ΑΔ εξέτασε αν η σύμβαση είχε ματαιωθεί. Υιοθέτησε την παραδοχή ότι η ματαίωση σπανίως εφαρμόζεται σε μισθώσεις, εκτός εξαιρετικών περιπτώσεων, και απαιτεί καταστροφή του θεμελίου της σύμβασης, όχι απλή δυσχέρεια χρήσης ή προσωρινή αχρησία.
Έκρινε ότι:
- Ο «πυρήνας» της σύμβασης (μίσθωση του χώρου) δεν είχε πληγεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να καθιστά την εκπλήρωσή της αδύνατη.
- Η αντικειμενική αδυναμία χρήσης του κινηματογράφου δεν συνιστούσε νομική ή φυσική αδυναμία ικανή να οδηγήσει σε ματαίωση.
- Η υποχρέωση καταβολής μισθώματος μπορούσε να εκπληρωθεί, ανεξαρτήτως αν ο σκοπός (προβολή ταινιών) είχε καταστεί αδύνατος.
- Κριτική – Σύγκριση με το αγγλικό δίκαιο
Η απόφαση αυτή δείχνει την αυστηρότητα της κυπριακής προσέγγισης. Σε αντίθεση με την αγγλική υπόθεση Krell v Henry, όπου η ματαίωση αναγνωρίστηκε λόγω ματαίωσης του κοινού σκοπού (θέα της πομπής στέψης), το ΑΔ επικεντρώθηκε στην τυπική υποχρέωση πληρωμής μισθώματος, αγνοώντας ότι η σύμβαση ήταν εξειδικευμένη μίσθωση για χρήση ως κινηματογράφος.
Η άρνηση να θεωρηθεί η στρατιωτική κατάληψη ως γεγονός που καταστρέφει τον θεμελιώδη σκοπό της σύμβασης, περιορίζει δραστικά τη δυνατότητα επίκλησης της ματαίωσης σε κυπριακές μισθώσεις.
Η υπόθεση Cyprus Cinema & Theatre αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα της περιοριστικής εφαρμογής του δόγματος της ματαίωσης στο κυπριακό δίκαιο, ειδικά στις μισθώσεις. Υπογραμμίζει ότι το ΑΔ δίνει προτεραιότητα στην τυπική εκπλήρωση των υποχρεώσεων, ακόμα κι όταν ο εμπορικός σκοπός έχει εκλείψει. Το δίκαιο των συμβάσεων στο κοινοδίκαιο ισορροπεί ανάμεσα στην ασφάλεια των συναλλαγών και στην ανάγκη δικαιοσύνης όταν μεταβάλλονται ριζικά οι περιστάσεις. Η κυπριακή νομολογία παραμένει αυστηρότερη από την αγγλική, ειδικά όταν πρόκειται για μισθώσεις.
