Κάθε καλοκαίρι βλέπουμε στα ΜΜΕ καθώς και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλές τοποθετήσεις για τα γεγονότα του 1974. Είναι προφανές ότι εν πολλοίς εξακολουθούν να υπάρχουν θύλακες φανατισμού, σύγχυση και έλλειψη ιστορικής αυτογνωσίας. Υπάρχουν ζητήματα τα οποία είναι αντικειμενικής φύσης και άλλα που εμπίπτουν στη σφαίρα της υποκειμενικότητας. Θεωρώ ότι θα πρέπει να μην τα προσπερνούμε – είναι σημαντικό να υπάρξει ιστορική αυτογνωσία. Σε αυτό συμπεριλαμβάνεται και η αξιολόγηση των ευθυνών για το έγκλημα εις βάρος της Κύπρου το 1974.
Αυτό το καλοκαίρι υπήρξαν και αντιπαραθέσεις σε σχέση με όσα λέχθηκαν για τη θυσία του Αυξεντίουκαι τον αγώνα της ΕΟΚΑ σε συγκεκριμένο podcast. Δεν θα σχολιάσω αυτά που λέχθηκαν, θα εκφράσω όμως κάποιες σκέψεις που θεωρώ ότι είναι η ουσία.
Το μεγαλείο της θυσίας του Γρηγόρη Αυξεντίου ξεπερνά τα όρια της Κύπρου και της Ελλάδας. Ο Αυξεντίου αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο αγώνα εναντίον της αποικιοκρατίας και υπέρ της ελευθερίας και της εθνικής αξιοπρέπειας. Δεν πρέπει επίσης να μας διαφεύγει ότι ο Αυξεντίου αγωνίσθηκε υπό το λάβαρο της ΕΟΚΑ και θυσίασε τη ζωή του για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Ο κύριος στόχος του αγώνα της ΕΟΚΑ δεν επιτεύχθηκε. Αντί της ένωσης η κατάληξη ήταν οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου δια των οποίων η Κύπρος απέκτησε μια δεσμευμένη ανεξαρτησία, καθώς υπήρχαν τρεις εγγυήτριες δυνάμεις – η Βρετανία, η Ελλάδα και η Τουρκία. Ομολογουμένως το δοτό Σύνταγμα ήταν δυσλειτουργικό ενώ η τουρκοκυπριακή κοινότητα απέκτησε υπερβολικά δικαιώματα. Η συγκεκριμένη κατάληξη ήταν αποτέλεσμα του ανισοζυγίου δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο εις βάρος των Ελλήνων της Κύπρου. Η Ελλάδα δεν ήταν σε θέση να διεκδικήσει τη Μεγαλόνησο ανταποκρινόμενη στις προσδοκίες της συντριπτικής πλειοψηφίας του κυπριακού λαού. Θα μπορούσε όμως να κάνει περισσότερα.
Ούτως ή άλλως, η κατάληξη αυτή δεν μειώνει τον αγώνα της ΕΟΚΑ, τη θυσία του Αυξεντίου και των άλλων ηρώων της Οργάνωσης. Και θεωρώ μέγιστο λάθος να λοιδορείται ο αγώνας της ΕΟΚΑ. Έχει προβληθεί η άποψη ότι με μια διαφορετική προσέγγιση, όπως αυτή που εισηγείτο ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τα αποτελέσματα θα ήταν καλύτερα. Ίσως ναι, ίσως όχι. Δεν θα το μάθουμε ποτέ αυτό.
Υπάρχουν επίσης τοποθετήσεις που παραπέμπουν σε προδοσίες και άδικες εκτελέσεις. Δεν είναι ο στόχος το κειμένου αυτού να τοποθετηθεί για τα ζητήματα αυτά. Θα πω όμως ότι τέτοιου είδους γεγονότα προκύπτουν σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες και επαναστάσεις. Για παράδειγμα, στη Γαλλική Επανάσταση του 1789 υπήρξε λουτρό αίματος – μεταξύ άλλων, εκτελέσεις συναγωνιστών. Και όμως κάθε χρόνο η Επανάσταση εορτάζεται με μεγαλοπρέπεια. Το ίδιο και η Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Κατηγορείται επίσης η ΕΟΚΑ για την τραγική κατάληξη του 1974. Αυτό δεν ανταποκρίνεται στην ιστορική πραγματικότητα. Θεωρώ ότι χωρίς την αποσταθεροποίηση της Χούντας και της ΕΟΚΑ Β’ (άλλο ΕΟΚΑ, άλλο ΕΟΚΑ Β’) ο Μακάριος και ο Κληρίδης θα είχαν παραδώσει στις επόμενες γενεές ένα ενιαίο κράτος.
Σε σχέση με την ΕΟΚΑ είναι σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι ο αγώνας αυτός έδωσε μια περηφάνεια στους Έλληνες Κύπριους. Και όμως, εδώ και χρόνια καλλιεργούνται αφηγήματα για αποδόμηση του αγώνα της ΕΟΚΑ. Πρέπει να λεχθεί ότι για αιώνες υπήρχαν καταπιέσεις και εξευτελισμοί από ξένους δυνάστες εις βάρος των Ελλήνων της Κύπρου. Αλλά και σήμερα ο Κυπριακός Ελληνισμός αντιμετωπίζει υπαρξιακές απειλές και εξευτελισμούς. Παρά ταύτα, καλλιεργείται από διάφορους κύκλους ένα αδικαιολόγητο αυτομαστίγωμα – την ίδια ώρα που η τουρκοκυπριακή κοινότητα αφήνεται από τους ίδιους κύκλους στο απυρόβλητο για τις ευθύνες της για τη σημερινή κατάσταση στην Κύπρο.
Η συζήτηση αυτή μας φέρνει στο σήμερα. Ποιο το νόημα της θυσίας του Αυξεντίου; Και πώς πορευόμεθα προς το μέλλον;
Τα δεδομένα είναι εξαιρετικά δύσκολα. Είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουμε τις καταστάσεις με αξιοπρέπεια και με πολιτικό πραγματισμό. Λίγο μετά την πρώτη συμφωνία υψηλού επιπέδου Μακαρίου-Ντενκτάς (12 Φεβρουαρίου 1977) η ελληνοκυπριακή πλευρά κατέθεσε προτάσεις για την επίλυση του Κυπριακού εφ’ όλης της ύλης. Η τουρκοκυπριακή πλευρά δεν ανταποκρίθηκε. Ο Πρόεδρος Μακάριος απογοητεύθηκε καθώς είχε λάβει υποσχέσεις περί του αντιθέτου από ξένες δυνάμεις.
Σε μια από τις πρώτες του δημόσιες εμφανίσεις μετά το πρώτο έμφραγμα, (αρχές Απριλίου του 1977) μιλώντας στα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης Κύπρου (Μάιος 1977), υπογράμμισε ότι συνομιλούμε «όχι για να διαπραγματευθούμε τους όρους της παράδοσής μας – διότι ουδέποτε θα παραδοθούμε».
Ο πολιτικός ηγέτης της ΕΟΚΑ, Πρόεδρος Μακάριος, είχε προβεί σε οδυνηρούς συμβιβασμούς. Αλλά η τουρκική πλευρά δεν επιθυμούσε να συζητήσει ένα πλαίσιο λύσης για ένα κανονικό ομοσπονδιακό κράτος. Αντίθετα, στόχος της Άγκυρας ήταν και παραμένει μια διευθέτηση δια της οποίας θα επισφραγισθεί και νομιμοποιηθεί ο έλεγχός της επί της Κύπρου. Τα κατοχικά δεδομένα έκτοτε έχουν εμβαθυνθεί. Αυτός όμως δεν είναι λόγος να αποδεχθούμε μια διευθέτηση η οποία θα επιδεινώνει το status quo.
Το καλύτερο μνημόσυνο για τον Γρηγόρη Αυξεντίου και όλους τους ηρωικούς νεκρούς της ΕΟΚΑ και μετέπειτα εθνικών αγώνων υπέρ ελευθερίας είναι η επιδίωξη ενός μέλλοντος που να διασφαλίζει την επιβίωση του Κυπριακού Ελληνισμού στη Μεγαλόνησο. Μέγιστος στόχος η ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε μια εποχή όπου εν πολλοίς καλλιεργείται ο εθνομηδενισμός ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχουν πρότυπα, η μνήμη του Αυξεντίου αποτελεί Φάρο και Πυξίδα για μια αξιοπρεπή στάση ζωής και για εθνική επιβίωση.
