Η έννοια της αξιοπρεπούς διαβίωσης δεν αποτελεί αφηρημένο ηθικό αίτημα, αλλά ένα θεμελιώδες δικαίωμα που έχει κατοχυρωθεί τόσο στο εθνικό όσο και στο ευρωπαϊκό και διεθνές νομικό πλαίσιο.
Συνταγματική Προστασία
Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας μέσα από τα άρθρα που προστατεύουν την ανθρώπινη αξία, την ιδιωτική ζωή και την κοινωνική πρόνοια, αναγνωρίζεται έμμεσα η υποχρέωση του κράτους να διασφαλίζει όρους διαβίωσης που δεν υποβιβάζουν τον άνθρωπο σε κατώτατο επίπεδο αξιοπρέπειας.
Για παράδειγμα, το Άρθρο 7 του Συντάγματος κατοχυρώνει το δικαίωμα στη ζωή, ενώ το Άρθρο 9 προβλέπει ότι «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην αξιοπρεπή διαβίωση και στην κοινωνική πρόνοια». Η διατύπωση αυτή δημιουργεί άμεση θετική υποχρέωση του κράτους να διαμορφώνει συνθήκες που εξασφαλίζουν ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης.
Ευρωπαϊκό Δίκαιο
Στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Δικαίου, το Άρθρο 1 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ θέτει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στο επίκεντρο κάθε πολιτικής, ενώ το Άρθρο 34 αναφέρεται ρητά στο δικαίωμα κοινωνικής πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης.
Επιπλέων, η νομολογία του ΕΔΔΑ έχει επανειλημμένα κρίνει ότι η στέρηση των βασικών μέσων επιβίωσης συνιστά παραβίαση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με το Άρθρο 3 (απαγόρευση εξευτελιστικής μεταχείρισης) και το Άρθρο 8 (ιδιωτική και οικογενειακή ζωή) της ΕΣΔΑ, ακόμη και αν τα κοινωνικά δικαιώματα δεν κατοχυρώνονται ρητά στη Σύμβαση.
Συμπληρωματικά προς την προσέγγιση αυτή, η Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων (ECSR), ερμηνεύοντας την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Χάρτα (1961/1996) έχει κρίνει ότι η έννοια της «fair remuneration» στο άρθρο 4 (1) προϋποθέτει ότι ο μισθός πρέπει να επαρκεί ώστε να εξασφαλίζει στον εργαζόμενο και την οικογένειά του ένα «decent standard of living». (βλ. Digest of the Case Law of the ECSR, Council of Europe, 2018, σελ. 64).
Διεθνές Δίκαιο
Το Διεθνές Σύμφωνο για Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ICESCR 1966) κυρωμένο από την Κυπριακή Δημοκρατία, αναγνωρίζει:
- Άρθρο 7: Δικαίωμα σε «δίκαιους και ευνοϊκούς όρους εργασίας, επαρκείς για αξιοπρεπή διαβίωση».
- Άρθρο 11: Δικαίωμα σε επαρκές βιοτικό επίπεδο, που περιλαμβάνει «τροφή, ρουχισμό και στέγαση».
Εφαρμογή στην Κυπριακή Πραγματικότητα
Παρά τις δεσμεύσεις αυτές:
- Ο κατώτατος μισθός δεν ανταποκρίνεται στο πραγματικό κόστος ζωής.
- Η πρόσβαση στη στέγη παραμένει περιορισμένη λόγω υψηλών τιμών και τραπεζικών απαιτήσεων.
- Τα προγράμματα κοινωνικής στήριξης είναι συχνά αποσπασματικά και ανεπαρκή.
Αυτό δημιουργεί ένα κενό συμμόρφωσης της Κύπρου με τις διεθνείς της υποχρεώσεις.
Συμπέρασμα
Η αξιοπρεπής διαβίωση δεν είναι απλή πολιτική φιλοδοξία αποτελεί νομικά δεσμευτική υποχρέωση που απορρέει από το Σύνταγμα, το ενωσιακό δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες. Η μη εξασφάλιση της ενέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί ότι το κράτος παραβιάζει το δικαίωμα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η νομική επιστήμη και η κοινωνία των πολιτών οφείλουν να υπενθυμίζουν ότι ο διάλογος δεν μπορεί να περιορίζεται στο «αν» θα εξασφαλιστεί η αξιοπρεπής διαβίωση. Το πραγματικό ερώτημα είναι «πότε και με ποια μέτρα» θα καταστεί πραγματικότητα;
