Η διαιτησία είναι μοναδική για επίλυση διαφορών μεταξύ διάδικων από διαφορετικά νομικά συστήματα και παραδόσεις, συνδράμοντας με αυτό τον τρόπο στην ανάπτυξη κανόνων και πρακτικών γεφύρωσης διεθνών διαφορών. Έχει επίσης μοναδική δυναμική για ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, ειδικά σε αναπτυσσόμενες ως προς το σύστημα απονομής δικαιοσύνης χώρες.
Αναφερόμενος στην ανάδειξη της Κύπρου ως τόπος επίλυσης διεθνών διαιτητικών διαφορών, δεν εννοώ μόνο την εκτέλεση αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων. Αναφέρομαι επίσης στην εξέλιξη της Κύπρου ως κατάλληλης έδρα για διεθνείς διαιτησίες, την παροχή υποδομών και τεχνολογίας για διεξαγωγή διεθνών διαιτησιών στην Κύπρο, και την κατάρτιση επαγγελματιών που να μπορούν να χειριστούν διεθνείς διαιτησίες, ασχέτως έδρας, εφαρμοστέου δικαίου ή τόπου διεξαγωγής. Δηλαδή μιλώ για την προοπτική της Κύπρου να αποτελέσει σημείο αναφοράς, και όχι περιστασιακά προκύπτουσα δικαιοδοσία, στο πεδίο της διεθνούς διαιτητικής επίλυσης διαφορών.
Η Κύπρος δεν είναι δημοφιλής λόγω ανάπτυξης στην επικράτειά της του θεσμού της διαιτησίας, με τον τρόπο που περιέγραψα. Είναι προς το παρόν δημοφιλής για την εκτέλεση αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων, για δύο κυρίως λόγους: πρώτον, ότι τα περιουσιακά στοιχεία αρκετών διεθνών επιχειρήσεων και οργανισμών βρίσκονται στην Κύπρο∙ και δεύτερον, ότι υπάρχει μεγάλη ευχέρεια εξασφάλισης συντηρητικών μέτρων από Κυπριακά Δικαστήρια. Από αυτούς τους δύο λόγους είναι προφανές ότι η επιλογή της τοποθέτησης ή μεταφοράς μιας αντιδικίας σε συγκεκριμένη δικαιοδοσία σχετίζεται, μεταξύ άλλων, με τις ροές κεφαλαίων από και προς τη δικαιοδοσία αυτή, και την αποτελεσματικότητα του συστήματος απονομής δικαιοσύνης της.
Οι δικηγόροι, και ειδικά όσοι ασχολούνται με διεθνείς διαφορές και εκτέλεση διαιτητικών ή άλλων αλλοδαπών αποφάσεων, έχουν συμφέρον στην αύξηση της δικηγορικής ύλης σε αυτούς τους τομείς. Με αυτή την παραδοχή, θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί η ανάδειξη της Κύπρου ως φόρουμ επίλυσης διαφορών και εκτέλεσης αποφάσεωναναμένεται να φέρει σημαντικό όφελος στην Κυπριακή οικονομία και ενδεχομένως πολιτική σταθερότητα γενικότερα. Δηλαδή, ότι το αναμενόμενο όφελος δεν αφορά αποκλειστικά σε μικρή μερίδα Κύπριων δικηγόρων. Για αυτό τον σκοπό, θα προσπαθήσω να απαντήσω σεσυγκεκριμένα ερωτήματα. Πρώτον, γιατί να θέλει η Κύπρος να διαδραματίσει τέτοιο ρόλο∙δεύτερον, κατά πόσο οιυφιστάμενοι παράγοντες είναι ευνοϊκοί για ανάδειξη της Κύπρου∙ και τέλος, ποιοι άλλοι παράγοντες είναι σημαντικοί για τέτοια ανάδειξη.
Το πρώτο ερώτημα είναι γιατί να θέλει η Κύπρος να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο πεδίο της διεθνούς διαιτησίας. Αρχικά, υπάρχουν μελέτες, όπως αυτή του Καθ. Jordi Paniagua, του Πανεπιστημίου της Βαλένθια, που δείχνουν ότι η ανάπτυξη στον τομέα της διεθνούς εμπορικής διαιτησίας συνδράμει στην αύξηση των επενδύσεων. Συγκεκριμένα, η μελέτη παρουσιάζει στοιχεία ότι η κύρωση της Σύμβασης της Νέας Υόρκης μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του εμπορίου με άλλα κράτη-μέλη της σύμβασης, των αμφίδρομων ροών άμεσων ξένων επενδύσεων, και του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Ομοίως, υπάρχουν στοιχεία πως η υιοθέτηση του Πρότυπου Νόμου της Uncitral για τη Διεθνή Εμπορική Διαιτησίαέχει παρόμοια αποτελέσματα.
Η Κύπρος έχει ήδη κυρώσει τη Σύμβαση της Νέας Υόρκης, όπως και τη Σύμβαση της Ουάσιγκτον για τις επενδυτικές διαφορές, και υιοθέτησε τον πρότυπο νόμο από το 1987. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι έχουν εξαντληθεί τα περιθώριασημαντικών οικονομικών ωφελημάτωναπό αυτόν τον τομέα. Τέτοια τοποθέτηση, κατά την άποψή μου, αγνοεί τη δυναμικότητα του τομέα και τη ρευστότητα των επενδυτικών ροών.
Η ανάπτυξη ευνοϊκού και αποτελεσματικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης είναι πολύ σημαντική για τις ροές κεφαλαίων. Με απλά λόγια, ένας ξένος επενδυτής που προβληματίζεται κατά πόσο να προχωρήσει με μία επένδυση στην Κυπριακή Δημοκρατία, πέραν άλλων νομικών και φορολογικών θεμάτων, θα ενδιαφερθεί για την αποτελεσματικότητα του συστήματος επίλυσης διαφορών,σε περίπτωση που αντιμετωπίσει προβλήματα στην επένδυσή του και προκύψουν διαφορές. Ο συνετός επενδυτής θα προβληματιστεί για αυτό το θέμα πριν προχωρήσει στην επένδυση και όχι μετά που θα προκύψουν διαφορές. Δηλαδή θα αναζητήσει εκ των προτέρων την ύπαρξη διμερών ή πολυμερών συμφωνιών για αμοιβαία προστασία των επενδύσεων (BITs), τη δυνατότητα εκδίκασης των απαιτήσεών του σε ανεξάρτητο φόρουμ, την ταχύτητα τέτοιας εκδίκασης, και τη δυνατότητα εκτέλεσης ευνοϊκής για τον ίδιο απόφασης. Αν δεν συντρέχουν αυτές οι συνθήκες, είναι λογικό ο επενδυτής να είναι επιφυλακτικός, αν όχι αρνητικός, να επενδύσει στη Δημοκρατία. Είναι επομένως απόλυτα λογικό η ανάπτυξη στον τομέα της διεθνούς διαιτησίαςκαι γενικότερα της επίλυσης εμπορικών και επενδυτικών διαφορών να συνδράμει στην αύξηση των επενδύσεων.
Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου τομέα μπορεί επίσης να αυξήσει το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Σύμφωνα με τις Στατιστικές Επίλυσης Διαφορών του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου για το 2024, οι υποθέσεις που καταχωρίστηκαν,στο ICC μόνο,το 2024 ήταν για συνολικές απαιτήσεις περίπου 102 δις δολάρια. Το ίδια έτος, οι συνολικές απαιτήσεις που εκκρεμούσαν ενώπιον του ICC ήταν για 354 δις δολάρια. Οι διαδικασίες και μηχανισμοί που αξιοποιούνται για επίλυση τέτοιων διαφορών προϋποθέτουν εγκατάσταση διεθνών οίκων, συνεργασία με τοπικούς οίκους, πρόσληψη προσωπικού κάθε επιπέδου, ανάπτυξη και ανάθεση παρεμφερών υπηρεσιών, δαπάνες για επικοινωνίες, συγκοινωνίες, διαμονή και σίτιση. Δηλαδή η αύξηση των διεξαγόμενων εντός της Δημοκρατίας διαδικασιών επίλυσης διεθνών διαφορών θα φέρει σημαντικά έσοδα σε πολλούς τομείς της Κυπριακής οικονομίας. Είναι εισηγούμαι αναμφίβολο ότι η Κύπρος πρέπει να θέλει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πεδίο της διεθνούς διαιτησίας.
Στρεφόμενος στο δεύτερο ερώτημα, αρκετοί υφιστάμενοι παράγοντες είναι ευνοϊκοί για ανάδειξη της Κύπρου.Είναι χρήσιμο να δούμε κάποια διαθέσιμα στοιχεία και στατιστικές. Το 2024 καταχωρίστηκαν στο ICC841 νέες υποθέσεις, ενώ το ίδιο έτος το ICC διαχειριζόταν 1.789 εκκρεμείς υποθέσεις. Μέσος όρος εκδίκασης των υποθέσεων είναι 26 μήνες. 40% των υποθέσεων είναι μέχρι 3 εκ δολάρια και περίπου 50% μεταξύ 3-30 εκ δολαρίων. Μεσαίος αριθμός απαιτήσεων είναι τα 5 εκ δολάρια.
Από αυτές, το 70% είναι διεθνείς υποθέσεις. Περίπου το 30% αφορά σε συμβάσεις στις οποίες εφαρμόζεται κοινοδίκαιο, με το οποίο οι Κύπριοι δικηγόροι είμαστε περισσότερο εξοικειωμένοι.
Οι μισοί διάδικοι του συνόλου των υποθέσεων είναι στην ευρύτερη περιοχή μας. Δηλαδή 10% στη μέση ανατολή και κεντρική Ασία, 9% στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, και 30% στην βόρεια και δυτική Ευρώπη.Περίπου 60% των υποθέσεων εκδικάζονται στην ίδια περιοχή. Συγκεκριμένα, 9,8% στη μέση ανατολή και κεντρική Ασία, 3,2% στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, και 53,4% στη βόρεια και δυτική Ευρώπη.
Υπάρχουν όμως και παράγοντες που δεν είναι ευνοϊκοί για ανάδειξη της Κύπρου. Από τους σημαντικότερους τέτοιους παράγοντες είναι οι μεγάλες καθυστερήσεις στην εκδίκαση υποθέσεων, η μη εξειδίκευση των δικαστηρίων μας, και η αναποτελεσματικότητα των μέτρων εκτέλεσης.
Άλλος σημαντικός παράγοντας είναι το Κυπριακό πρόβλημα. Στα μάτια αρκετών ξένων επενδυτών η Κύπρος παραμένει σε ασταθή πολιτική και οικονομική, δηλαδή προσκόπτουσα για επενδύσεις κατάσταση.
Τέλος, δεν θα μπορούσε να μην αναφερθώ στα διάφορα σκάνδαλα, που συχνά αναδεικνύουν την Κύπρο ψηλά στα σκορ διαφθοράς και δικαιολογημένα προκαλούν αμφιβολίες, ανησυχίεςκαι εύλογα ερωτήματα σε ξένους συντελεστές.
Παρόλα αυτά, η πλάστιγγα μάλλον γέρνει υπέρ της Κύπρου. Ως χώρα κοινοδικαίου, με ευρεία χρήση της Αγγλικής γλώσσας, μέλος της Σύμβασης της Νέας Υόρκης, της Σύμβασης της Ουάσιγκτον, με εφαρμογή του πρότυπου νόμου, εξαιρετικές υποδομές, πρόσβαση σε τεχνολογία, και σε γεωγραφικά βολική θέση, η Κύπρος απολάβει σοβαρών πλεονεκτημάτων για ανάδειξή της στον τομέα της επίλυσης διεθνών διαιτητικών διαφορών. Σε αυτό συνηγορεί επίσης η εικόνα πολιτικής ουδετερότητας που είχε διαχρονικά, αν και οι πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών ενδεχομένως να την έχουν μεταβάλει σε κάποιο βαθμό. Η ύπαρξη ξένων κεφαλαίων, επενδύσεων και άλλων περιουσιακών στοιχείων στη Δημοκρατία επίσης συνιστά καλό λόγο για να δίνεται ρόλος στο Κυπριακό σύστημα απονομής δικαιοσύνης σε διεθνείς διαφορές. Παρομοίως, η διαθεσιμότητα και ευκολία, συγκριτικά με άλλες δικαιοδοσίες, στην εξασφάλιση συντηρητικών μέτρων, συνιστά επιπρόσθετο καλό λόγο. Στο ερώτημα, επομένως, κατά πόσο η Κύπρος μπορεί να διαδραματίσει κάποιο σημαντικό ρόλο στην επίλυση διεθνών διαφορών με διαιτησία, η απάντηση είναι κατά τη γνώμη μου ξεκάθαρα καταφατική.
Αυτό με φέρνει στο τρίτο ερώτημα, δηλαδή ποιοι άλλοι παράγοντες είναι σημαντικοί για τέτοια ανάδειξη.Μπορούμε να αντλήσουμε σημαντική πληροφόρηση από άλλα παραδείγματα χωρών, που σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα κατάφεραν να αναδειχθούν σε πρωταγωνιστές στην επίλυση διεθνών διαφορών. Τέτοια παραδείγματα είναι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σιγκαπούρη και, πιο πρόσφατα, το Μπαχρέιν. Σε αυτά τα παραδείγματα έγιναν μεγάλες επενδύσεις, τόσο από τις Κυβερνήσεις τους, όσο και από ιδιώτες, σε υποδομές, πρόσληψη κορυφαίου προσωπικού, θέσπιση νόμων και κανονισμών καιπαροχή διευκολύνσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτά και άλλα παραδείγματα υιοθετήθηκαν μεγάλες καινοτομίες. Τόσο το Νουμπάι όσο και το Άμπου Ντάμπι δημιούργησαν Εμπορικά Δικαστήρια εντός ελεύθερων οικονομικών ζωνών, τα οποία ακολουθούν συστήματα κοινοδικαίου, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα Δικαστήρια αυτών των χωρών. Το Μπαχρέιν επίσης δημιούργησε Εμπορικό Δικαστήριο, εφέσεις από το οποίο εκδικάζονται στο ιδιαίτερα ευυπόληπτο και μοντέρνο Ανώτατο Δικαστήριο της Σιγκαπούρης, δυνάμει διακρατικής συμφωνίας.
Κάποιος μπορεί να σχολιάσει σε αυτό το σημείο, ότι τα διαθέσιμα κεφάλαια και η ταχύτητα λήψης αποφάσεων λόγω διαφορετικών καθεστώτων σε τέτοιες χώρες, τις καθιστά μη συγκρίσιμες με την Κύπρο. Αναπόδραστα εγείρεται ένα επιμέρους ερώτημα. Δηλαδή πως αναπτύσσεις το σύστημα απονομής δικαιοσύνης μίας χώρας, ώστε να εξυπηρετεί αποτελεσματικά σε υποθέσεις διεθνών διαφορών, χωρίς να προϋπάρχει η ανάλογη ανάπτυξη στην οικονομία και χωρίς να περιορίζεται η κρατική κυριαρχία, τα συμφέροντα και οι ευθύνες της χώρας αυτής. Αυτό το επιμέρους ερώτημα σε μεγάλο βαθμό απαντάται, κατά την αντίληψή μου, αντιδιαστέλλοντας αυτά που προανέφερα για τους μη ευνοϊκούς υφιστάμενους παράγοντες. Δηλαδή η εκδίκαση χωρίς καθυστερήσεις, η εξειδίκευση των δικαστηρίων, η θέσπιση μηχανισμών αποτελεσματικής εκτέλεσης αποφάσεων, η πολιτική σταθερότητα και η καταπολέμηση της διαφθοράς. Προσθέτω επίσης την ανάγκη για ασφάλεια δικαίου, κράτος δικαίου και ποιότητα των δικαστικών κρίσεων.
Κατά καιρούς έγιναν και γίνονται βαρυσήμαντες δηλώσεις σε αυτή την κατεύθυνση. Υπάρχει όμως μεγάλη απόσταση μεταξύ δήλωσης και παραγωγής έργου. Ουδέποτε προηγούμενα ήταν στρατηγική της Κύπρου η ανάδειξή της ως φόρουμ επίλυσης διεθνών διαφορών. Η μερική επιτυχία της σε αυτόν τον τομέα ήταν παρεμπίπτουσα, δηλαδή τυχαίο αποτέλεσμα ενεργειών που έγιναν, και αποφάσεων που λήφθηκαν, με διαφορετικές προτεραιότητες.
Είναι κατά την άποψή μου θεμελιώδες να αναπτυχθεί στρατηγική και όραμα για την ανάδειξη της Κύπρου ως φόρουμ επίλυσης διεθνών διαφορών. Πρέπει να προβλέπουμε και προκαταλαμβάνουμε τις εξελίξεις. Όχι να δρούμε αποκριτικά και ετεροχρονισμένα.
Μπορούμε να αντλήσουμε πληροφόρηση από άλλες δικαιοδοσίες, που επίσης δεν απολαμβάνουν ανεξάντλητους πόρους,ούτε ιδιαίτερα ευνοϊκών συνθηκών. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Νιγηρία, η οποία διόρισε επιτροπή αποτελούμενη από κρατικούς λειτουργούς και ιδιώτες νομικούς, για να αναθεωρήσει την κρατική στρατηγική της στο πεδίο της επίλυσης διεθνών διαφορών. Η επιτροπή έκδωσε το πόρισμά της το 2024, με σημαντικές εισηγήσεις για εκσυγχρονισμό του τομέα. Δεν εισηγούμαι ότι όλες αυτές οι εισηγήσεις είναι ορθές, ή κατάλληλες για την Κύπρο. Όμως δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η σύσταση τέτοιας επιτροπής, για καθορισμό κρατικής στρατηγικής για ανάδειξη της Κύπρου, θα είναι πολύ χρήσιμη.
Άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας είναι το Εμπορικό Δικαστήριο. Για λόγους που δεν έχουν ξεκάθαροι, σε μένα τουλάχιστον, ενώ η σχετική νομοθεσία θεσπίστηκε από το 2022, το Εμπορικό Δικαστήριο δεν έχει λειτουργήσει μέχρι σήμερα. Αυτό μας εκθέτει διεθνώς, αφού οι πανηγυρικές ανακοινώσεις μας φάνηκαν στείρες. Πρέπει να βρεθεί τρόπος το Εμπορικό Δικαστήριο να στελεχωθεί κατάλληλα και να τεθεί σε λειτουργία χωρίς άλλη χρονοτριβή.
Συζητείται ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας μας περί διαιτησίας. Όπως ανέφερα προηγούμενα, η υιοθέτηση του Πρότυπου Νόμου είχε σημαντική θετική επίδραση για την Κύπρο. Λογικό είναι η απομάκρυνση από τον Πρότυπο Νόμο να εγκυμονεί κινδύνους για αρνητική επίδραση. Η νέα νομοθεσία πρέπει επομένως να καθοριστεί και συνταχθεί με μεγάλη προσοχή, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του τομέα αλλά και των επιπτώσεων της αλλαγής στη διεθνή εικόνα της Κύπρου ως φόρουμ επίλυσης διαφορών.
Άλλο σημαντικό θέμα, που μπορεί να βελτιώσει την πολιτική σταθερότητα και διεθνή εικόνα της Κύπρου, είναι η φιλοξενία διεθνούς οργανισμού στη Δημοκρατία. Δανειζόμενος την εισήγηση που είχε γίνει από πρώην Κύπριο Ευρωβουλευτή, αναφέρθηκα πρόσφατα στην πρόταση που εξετάζεται από την επιτροπή UNCITRAL (Ομάδα Εργασίας III), αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση, για σύσταση μόνιμου Πολυμερούς Επενδυτικού Δικαστηρίου. Η πρόταση συζητείται εδώκαι πολλά χρόνια. Η νομολογία του Δικαστηρίου και οι αποφάσεις οργάνων της ΕΕ των τελευταίων ετών έχουν καταστήσει ουσιαστικά ανενεργές τις διαδικασίες διαιτητικής επίλυσης ενδοενωσιακών επενδυτικών διαφορών (δηλαδή διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών μελών). Με αυτά τα δεδομένα, η εισήγηση για σύσταση ΠΕΔ έχει κερδίσει έδαφος. Παρόλο που υπάρχουν σημαντικές αντιρρήσεις και διάσταση απόψεων, η σύσταση του ΠΕΔ είναι δυνατό να αποφασιστεί και υλοποιηθεί στο προσεχές μέλλον.
Ήδη αριθμός χωρών έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για φιλοξενία του ΠΕΔ. Η φιλοξενία του ΠΕΔ μπορεί να επιφέρει σημαντικό οικονομικό όφελος στο κράτος και να δημιουργήσει κλίμα ασφάλειας. Εισηγήθηκα προς την Προεδρία η Κυπριακή Δημοκρατία να εκδηλώσει ενδιαφέρον για φιλοξενία του ΠΕΔ στην επικράτειά της. Δεν γνωρίζω αν εξετάστηκε η εισήγησή μου, όμως πιστεύω έντονα ότι η υιοθέτησή της μόνο όφελος μπορεί να φέρει στην Κύπρο.
Να ευχαριστήσω και εγώ τους συντελεστές αυτής της εκδήλωσης και της εξαιρετικής νέας έκδοσης. Τον φίλο Δρα Κρίτωνα Διονυσίου, για την εξαιρετική δουλειά του, τις εκδόσεις Hippasusγια την πολύτιμη συνδρομή τους στη διάδοση της γνώσης, και τη νομική σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας που στηρίζει αυτές τις πρωτοβουλίες. Είχα την τιμή να μελετήσω και να σχολιάσω προσχέδιο του κεφαλαίου για τις διαιτητικές αποφάσεις στο βιβλίο του Κρίτωνα. Η μελέτη του είναι εμβριθής, η ανάλυση άρτια, και ο λόγος του καθαρός. Το αποτέλεσμα είναι ένα πλήρες και εύχρηστο εγχειρίδιο για τα θέματα που πραγματεύεται. Εύχομαι να είναι καλοτάξιδο και στον Κρίτωνα να έχει πάντα επιτυχίες.
Ομιλία από την Εκδήλωση «Αλλοδαπές Διαιτητικές Αποφάσεις στην Κυπριακή Έννομη Τάξη» με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Αναγνώριση και Εκτέλεση Αλλοδαπών Αποφάσεων στην Κύπρο» του Δρ. Κρίτωνα Διονυσίου (Εκδόσεις Hippasus) στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, 16/10/25.
