Εισαγωγή
Το ζήτημα της αποποινικοποίησης της χρήσης κάνναβης και άλλων ναρκωτικών ουσιών βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο των δημόσιων πολιτικών σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η συζήτηση δεν αφορά την «αθώωση» ή προώθηση της χρήσης ναρκωτικών, αλλά τη μετατόπιση της αντιμετώπισης από το ποινικό πεδίο προς το υγειονομικό και κοινωνικό πεδίο. Στόχος είναι η αποσυμφόρηση των ποινικών συστημάτων, η μείωση των επιβλαβών συνεπειών της χρήσης και η ενίσχυση της πρόσβασης σε θεραπεία.
Αν και πολλοί υποστηρίζουν την αποποινικοποίηση για λόγους δημόσιας υγείας και αποσυμφόρησης του ποινικού συστήματος, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η χρήση κάνναβης συνδέεται με αλλαγές στη συμπεριφορά και ενδεχομένως αύξηση της παραβατικότητας. Για παράδειγμα σε άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2024 στο Διαδικτυακό Φόρουμ του Nomopress, από το προσφάτως νεοιδρυθέν πολιτικό κόμμα, VOLT, το οποίο τιτλοφορείται ως «Αποποινικοποίηση ή/και νομιμοποίηση της κάνναβης», αναφέρονται τα κάτωθι:
«Στο Volt, είμαστε υπέρ της νομιμοποίησης της κάνναβης μακροπρόθεσμα.
…
Όταν τα καταστήματα και οι παραγωγοί δεν θα χρειάζεται να κρύβονται από τις αρχές, το κράτος θα μπορεί να ρυθμίζει την αγορά όπως κάνει με όλες τις άλλες αγορές. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι που κάνουν χρήση κάνναβης θα παίρνουν υγειονομικά ελεγμένο προϊόν, γεγονός που θα μειώσει τα αμφιβόλου προέλευσης και ποιότητας προϊόντα.»[1] (η υπογράμμιση δική μου)
Ωστόσο, η νομιμοποίηση και/ή η νομοθετική ρύθμιση παροχής και πώλησης της κάνναβης στην Κυπριακή αγορά, αρκεί για την απαρχή της αντιμετώπισης της εγκληματικότητας και της πρόληψης των εξαρτήσεων; Είναι λύση η νομιμοποίηση μιας εξαρτησιογόνας ουσίας σε ένα κράτος όπου η προμετωπίδα της δημόσιας υγείας συγκεντρώνεται στην Ψυχιατρική Κλινική τηςΑθαλάσσας;[2]
Αποποινικοποίηση vs. Νομιμοποίηση
Στη νομική ορολογία, η αποποινικοποίηση σημαίνει ότι η κατοχή μικρών ποσοτήτων ουσιών για προσωπική χρήση δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως ποινικό αδίκημα, αλλά ως διοικητική παράβαση, που μπορεί να συνεπάγεται πρόστιμο ή παραπομπή σε θεραπεία.
Αντιθέτως, η νομιμοποίηση ή ρύθμιση συνεπάγεται τη δημιουργία θεσμικής αγοράς με κρατικό έλεγχο, φορολόγηση και άδειες πώλησης. Η διάκριση αυτή είναι κρίσιμη, διότι η αποποινικοποίηση αφήνει άθικτο το ποινικό καθεστώς της διακίνησης και εμπορίας, ενώ η νομιμοποίηση μεταβάλλει συνολικά τη ρύθμιση της αγοράς.
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Πλαίσιο
Οι Διεθνείς Συμβάσεις για τα ναρκωτικά (1961, 1971 και 1988)[3] επιβάλλουν στα κράτη την ποινικοποίηση της παράνομης διακίνησης ουσιών (United Nations Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances, 1988, άρθρο 3(2)).[4] Το άρθρο 3(2) της Σύμβασης του 1988 αναφέρει ότι η ποινικοποίηση της προσωπικής χρήσης υπόκειται «στις συνταγματικές αρχές και τις θεμελιώδεις έννοιες του νομικού συστήματος κάθε κράτους».
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Απόφαση-Πλαίσιο 2004/757/ΔΕΥ ρυθμίζει την εναρμόνιση ποινών για την εμπορία, όχι όμως για την προσωπική χρήση, αφήνοντας στα κράτη μέλη την ελευθερία να καθορίσουν τις πολιτικές τους (Council Framework Decision 2004/757/JHA).[5]
Διεθνείς Πρακτικές Αποποινικοποίησης
- Πορτογαλία (2001): Αποποινικοποίησε όλες τις ουσίες για προσωπική χρήση, θεσπίζοντας «Επιτροπές Αποτροπής της Χρήσης Ναρκωτικών» (EMCDDA, Drug policy profiles: Portugal, 2011).[6]
• Ιταλία: Η κατοχή για προσωπική χρήση επιφέρει διοικητικές κυρώσεις (π.χ. αφαίρεση άδειας οδήγησης), όχι ποινές φυλάκισης (Italian DPR 309/1990, άρθρο 75).[7]
• Ισπανία: Η ιδιωτική χρήση και καλλιέργεια για προσωπική κατανάλωση δεν ποινικοποιείται, ενώ η δημόσια χρήση τιμωρείται με πρόστιμο (EMCDDA Country Drug Report: Spain, 2022).[8]
• Τσεχία: Η κατοχή μικρών ποσοτήτων αποτελεί διοικητικό αδίκημα (EMCDDA Country Drug Report: Czech Republic, 2022).[9]
• Μάλτα (2021): Έως 7γρ κάνναβης δεν επιφέρει ποινή, ενώ επιτρέπεται η καλλιέργεια έως 4 φυτών (EMCDDA Country Drug Report: Malta, 2023).[10]
• Γερμανία (2024): Επέτρεψε την κατοχή έως 25γρ κάνναβης και τριών φυτών, με δυνατότητα δημιουργίας συλλογικών λεσχών (EMCDDA Country Drug Report: Germany, 2024).[11]
Το Κυπριακό Πλαίσιο
Η χρήση και κατοχή ναρκωτικών στην Κύπρο ρυθμίζεται από τον Περί Ναρκωτικών Φαρμάκων και Ψυχοτρόπων Ουσιών Νόμο του 1977 (Ν.29/1977 «Περί Ναρκωτικών Φαρμάκων και Ψυχοτρόπων Ουσιών», όπως τροποποιήθηκε).[12] Από το 2019 επιτρέπεται η χρήση ιατρικής κάνναβης, κατόπιν αδειοδότησης και συνταγογράφησης (Κανονισμοί Φαρμακευτικής Κάνναβης 2019, Κ.Δ.Π. 73/2019).[13] Η Εθνική Στρατηγική για τις Εξαρτήσεις 2021–2028 υιοθετεί ρητά την προσέγγιση της δημόσιας υγείας και της μείωσης της βλάβης, χωρίς όμως να εισάγει αποποινικοποίηση της προσωπικής χρήσης (Cyprus National Addictions Authority, National Strategy on Addictions 2021–2028).[14]
Ποιες οι ανάγκες του Κυπριακού γίγνεσθαι;
Ένα ερώτημα που γεννάται σχετικά με τις απόψεις περί μη αποποινικοποίησης ή/και ανοσοποίησης της κάνναβης στην Κυπριακή Δημοκρατία, είναι γιατί να μην το «δοκιμάσουμε»;
Κατά την ταπεινή μου άποψη, η απενεχοποίηση της χρήσης μιας εξαρτισιογόνας ουσίας όπως η κάναβη σε ένα κράτος όπου είναι εξαρτημένο από την χρήση ιδιωτικών IX οχημάτων για τις καθημερινές και αναγκαίες μετακινήσεις των πολιτών του,ενέχει κινδύνους που οι υποστηριχτές της νομιμοποίησης της χρήσης κάνναβής, θα πρέπει να λάβουν υπόψιν.[15]
Η Κύπρος παρουσιάζει έντονη εξάρτηση από της χρήση ιδιωτικών IX (97% των μετακινήσεων), καθώς το μοναδικό μέσο μαζικής μεταφοράς είναι τα λεωφορεία, τα οποία χρησιμοποιεί μόλις το 3% του πληθυσμού. Η έλλειψη εναλλακτικών επιλογών (τρένων, μετρό ή τραμ) σε συνδυασμό με τις αρνητικές επιδόσεις στην κατανάλωση ενέργειας και την αυξημένη πίεση από την Ε.Ε. για βιώσιμη κινητικότητα, καταδεικνύει πως η χώρα στερείται πραγματικών επιλογών στις μετακινήσεις και χρειάζεται άμεσο στρατηγικό σχεδιασμό.
Τα πιο πάνω σε συνάρτηση με την νομιμοποίηση της χρήσης κάνναβης, ενέχουν ασύλληπτους κίνδυνους για το μέλλον της χώρας, αφού ο σκοπός της αποσυμφόρησης του ποινικού συστήματος λόγω την χρήσης ουσιών, μηδενίζεται. Τούτο διότι, ο αποτρεπτικός χαρακτήρας επιβολής μιας ποινήςτόσο για την οδήγηση υπό επήρεια κάνναβης όσο και για την χρήση της ίδιας της κάνναβης, θα μειωθεί μόνο στο στοιχείο της οδήγησης, απαξιώνοντας ή και μηδενίζοντας την ίδια την χρήση μιας επικίνδυνης για την υγεία, ουσίας.
Εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι η χρήση μιας, κατά πολλούς, «αθώας» ουσίας, όπως η επί της παρούσης, δεν φαίνεται να καθησυχάζει την επιστήμη και τα Δικαστήρια. Το UNODC World Drug Report επισημαίνει ότι η χρήση κάνναβης ειδικά σε νεαρές ηλικίες ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχιατρικές διαταραχές και αντικοινωνική συμπεριφορά.[16]Στην υπόθεση R v. Malmo-Levine[17] (Supreme Court of Canada), το Ανώτατο Δικαστήριο αναγνώρισε πως η κάνναβη μπορεί να επηρεάσει την αυτοκυριαρχία και τη συμπεριφορική λειτουργικότητα.[18] Τέλος, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε πολύ πρόσφατα στο Διαδικτυακό φόρουμ του YALE School of Medicine του Νιου Χέιβεν των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, μεταξύ πολλών άλλων κατέδειξε ότι η χρόνια χρήση κάνναβης αυξάνει την πιθανότητα παραβατικής συμπεριφοράς σε νεαρούς ενήλικες, μετον κίνδυνο να αυξηθούν σημαντικά οι πιθανότητες ύπαρξης ορισμένων ψυχιατρικών ασθενειών.[19]
Ωστόσο, ένας παράγοντας που λήφθηκε υπόψη από τις χώρες που προχώρησαν στην αποποινικοποίηση και/ή νομιμοποίηση κατοχής και χρήσης ορισμένης ποσότητας κάνναβής, ήταν η αποσυμφόρησης του ποινικού συστήματος και τον ανακριτικών αρχών από τέτοιου είδους παραβάσεις, και η ύπαρξη ανάγκης αντιμετώπισης σοβαρότερων μορφών εγκλημάτων. Είναι πράγματι τόσο ψηλά τα ποσοστά χρήσης και εξάρτησης στην κάνναβη, στην Κυπριακή Δημοκρατία, που να αιτιολογείται η νόμιμή πώληση της, υπό τον κρατικό έλεγχο;
Η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ), αναφέρει αυτολεξεί στην σελίδα της πως:
«Παρόλη την αύξηση στη χρήση παράνομων ουσιών (ειδικά της κάνναβης), σε σχέση με τη γενική κατάσταση στην Ευρώπη, η Κύπρος συγκαταλέγεται στις χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά χρήσης παράνομων ουσιών.»[20]
Οπότε, και πάλι κατά την άποψη μου, ουδένας λόγος υπάρχει να νομιμοποιηθεί μια εξαρτησιογόνα ουσία στην Κυπριακή Δημοκρατία. Ειδικότερα, η νομιμοποίηση της χρήσης κάνναβης, σε ένα κράτος όπου το 37% δεν ελέγχεται από τις κρατικές μηχανές και που τα νάρκωτεστ που διαθέτει η Δημοκρατία δεν μπορούν να εντοπίσουν στον άνθρωπο, εάν η κάνναβη που έκανε χρήση προέρχεται από την «νόμιμη» ή από την παρανόμως ληφθείσα από τις μη ελεγχόμενες περιοχές, το επιχείρημα υπέρ της κρατικής ρύθμισης της πώλησης κάνναβης, μένει μετέωρο.
Ένα άλλο εξίσου σημαντικό ζήτημα που οφείλει η κοινωνία και το κράτος να συμπεριλάβει στους παράγοντες που τείνουν προς την μη αποποινικοποίηση της χρήσης ουσιών, αποτελεί η αναποτελεσματικότητα της κρατικής εποπτείας στην πώληση αλκοόλης σε ενήλικές.
Σε πρόσφατο άρθρο του Philenews βασισμένο σε έρευνα του Τμήματος Νοσηλευτικής του ΤΕΠΑΚ, για λογαριασμό της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ), στο πλαίσιο της 12ης εβδομάδας ευαισθητοποίησης για το αλκοόλ, αναφέρεται πως 9 στους 10 πωλητές αλκοόλ, σε διαφόρων τύπου υποστατικά, πωλούν αλκοόλ σε ανήλικους, κατά παράβαση των σχετικών προνοιών του περί Πωλήσεως Οινοπνευματοδών Ποτών Νόμου, όπως τροποποιήθηκε (ΚΕΦ.144).[21] Τούτο το γεγονός δεν καταδεικνύει μόνο την αναποτελεσματικότητα του εποπτικού ελέγχου τήρησης μιας νομοθεσίας από της Αρχές, αλλά κυρίως καθρεφτίζει το πως το κοινωνικό γίγνεσθαι αντιλαμβάνεται ή/και «φοβάται» τους κινδύνους χρήσης της αλκοόλης.
Είναι λοιπόν η κυπριακή κοινωνία, έτοιμη και εφοδιασμένη με τα απαραίτητα όπλα, για να νομιμοποιήσει την χρήση ακόμη μιας εξαρτησιογόνας ουσίας, πέραν από την αλκοόλη; Υπάρχουν αρκετές κρατικές δομές για να αντιμετωπίσουν μία πιθανή έξαρση των εξαρτήσεων, πέραν της Ψυχιατρικής Κλινικής Αθαλάσσας; Υπάρχει ένα ενιαίο, χωριστό πρόγραμμα απεξάρτησης εντός των Κεντρικών Φυλακών, πέραν του Προγράμματος «Δανάη» που δεν είναι ανεξάρτητο από τις λοιπές πτέρυγες των Κεντρικών Φυλακών; Υπάρχουν αρκετοί παιδοψυχολόγοι στα Δημόσια Εκπαιδευτήρια, ούτως ώστε η διαπαιδαγώγηση των νέων μας να μην επικεντρώνεται μόνο στο ζήτημα της μαθησιακής επίδοσης, αλλά να συμπεριλαμβάνει και την ψυχική υγεία του νεαρού;
Παρόλο που τα ως άνω ερωτήματα μοιάζουν ρητορικά, η απάντηση είναι αρνητική.
Συμπέρασμα
Καταληκτικά, τα Κράτη τα οποία προχώρησαν, είτε στην αποποινικοποίηση μιας εξαρτησιογόνας ουσίας, είτε στην νομιμοποίηση της, αποτελούν κράτη που το ίδιο το κοινωνικό και νομικό σύστημα τους το απαιτούσε και ως εκ τούτου, «υποχρεώθηκαν» να ανταπεξέλθουν στις επιβολές αυτές, για να ευθυγραμμίσουν άλλα, πιο σοβαρά νεοεμφανιζόμενα προβλήματα.
Σε κάθε περίπτωση, κανείς δεν μπορεί να επικαλεστεί ότι η Κυπριακή Δημοκρατία, δια μέσω της παιδείας, της αναμόρφωσης ή και της θεραπείας, μπορεί να παρέχει τα απαραίτητα εχέγγυα για την πρόληψη ή και καταστολή μιας πιθανής, μελλοντικής ραγδαίας αύξησης των ποσοστών εξαρτήσεων στο νησί. Και τούτο διότι, ως εκ των πραγμάτων, ρεαλιστικά αντικρίζοντας την κυπριακή πραγματικότητα, ακόμη ζούμε σε μια εποχή που κανένα, τόσο κρατικό όσο και ιδιωτικό παιδαγωγικό ίδρυμα, δεν θα δεχτεί ένα ανήλικό μαθητή που εκδιώχθηκε από σχολείο, λόγω προβλημάτων με ουσίες.
[1] Αποποινικοποίηση ή/και νομιμοποίηση της κάνναβης, «https://nomopress.cy/apopoinikopoiisi-i-kai-nomimopoiisi/».
[2] Βλέπε σχετική συνέντευξη της Κλινικής Διευθύντριας του Θεραπευτικού Προγράμματος «Αγία Σκέπη», Ντροπή της Κύπρου το Ψυχιατρείο Αθαλάσσας! «https://www.youtube.com/watch?v=02AkQjfh5pU».
[3] Το διεθνές πλαίσιο ελέγχου των ναρκωτικών καθορίζεται κυρίως από τρεις συμβάσεις η Ενιαία Σύμβαση του 1961 που ρυθμίζει τα ναρκωτικά φάρμακα η Σύμβαση του 1971 που αφορά τις ψυχοτρόπες ουσίες και η Σύμβαση του 1988 η οποία αντιμετωπίζει την παράνομη διακίνηση καθιστώντας ποινικά κολάσιμη την παραγωγή την πώληση και τη διανομή
[4] United Nations Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances, 1988 (άρθρο 3(2)).
[5] Council Framework Decision 2004/757/JHA, OJ L 335/8, 11.11.2004.
[6] EMCDDA, Drug policy profiles: Portugal (2011).
[7] Italian DPR 309/1990, άρθρο 75.
[8] EMCDDA Country Drug Report: Spain (2022).
[9] EMCDDA Country Drug Report: Czech Republic (2022).
[10] EMCDDA Country Drug Report: Malta (2023).
[11] EMCDDA Country Drug Report: Germany (2024).
[12] Ν.29/1977 «Περί Ναρκωτικών Φαρμάκων και Ψυχοτρόπων Ουσιών», όπως τροποποιήθηκε.
[13]Κανονισμοί Φαρμακευτικής Κάνναβης 2019 (Κ.Δ.Π. 73/2019).
[14] Cyprus National Addictions Authority (NAAC), National Strategy on Addictions 2021–2028.
[15] Τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (Μ.Μ.Μ.) στην Κύπρο του 2020, «https://storymaps.arcgis.com/stories/a9cd3456f386438382e0571508df6ce2».
[16] World Drug Report 2024, «https://www.unodc.org/unodc/data-and-analysis/world-drug-report-2024.html».
[17] R v. Malmo-Levine, [2003] 3 S.C.R. 571 (Canada Supreme Court).
[18] Supreme Court of Canada, «https://decisions.scc-csc.ca/scc-csc/scc-csc/en/item/2109/index.do».
[19] Cannabis Use Disorder May Increase Risk for Certain Psychiatric Illnesses, «https://medicine.yale.edu/news-article/cannabis-use-disorder-may-increase-risk-for-certain-psychiatric-illnesses/».
[20]Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, «https://www.naac.org.cy/el/faq».
[21] Δίνουν εύκολα αλκοόλ σε ανήλικους – Εννέα στους δέκα πωλητές δεν εφαρμόζουν τη νομοθεσία, «https://www.philenews.com/kipros/koinonia/article/1535680/dinoun-efkola-alkool-se-anilikous-ennea-stous-deka-polites-den-efarmozoun-ti-nomothesia/».
