Η αξιολόγηση της ανταγωνιστικής έντασης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό και εφαρμογή της πολιτικής ανταγωνισμού. Η ακριβής εκτίμηση της ανταγωνιστικής έντασης συμβάλλει στον έγκαιρο εντοπισμό και αντιμετώπιση αντιανταγωνιστικών πρακτικών, επιτρέποντας στις Αρχές Ανταγωνισμού να κατανέμουν πιο ορθολογικά και αποδοτικά τους διαθέσιμους πόρους τους.
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι υπεύθυνοι χάραξης της πολιτικής ανταγωνισμού και οι Aρχές είναι η ακριβής μέτρηση της έντασης του ανταγωνισμού. Αυτό οφείλεται στο ότι ο ανταγωνισμός αποτελεί μία σύνθετη και πολυδιάστατη έννοια που δεν περιορίζεται μόνο σε δείκτες της δομής της αγοράς, αλλά επεκτείνεται σε διάφορες παραμέτρους που αφορούν τόσο τα αποτελέσματα όσο και τη δυναμική του ανταγωνισμού.
Στο πλαίσιο αυτό, η πρόσφατη έρευνα των Abele, Calligaris, Criscuolo και Greppi επισημαίνει τις δυσκολίες και τους περιορισμούς που υπάρχουν σήμερα κατά την αξιολόγηση της έντασης του ανταγωνισμού, αναδεικνύοντας τη σημασία της ανάπτυξης σύνθετων δεικτών μέτρησης του ανταγωνισμού.
Μέσα από την ανάπτυξη ενός σύνθετου δείκτη που συνδυάζει οκτώ επιμέρους κρίσιμες διαστάσεις του ανταγωνισμού, η εν λόγω έρευνα προσφέρει ένα πρακτικό και αξιόπιστο εργαλείο για την ανάλυση και καλύτερη κατανόηση της ανταγωνιστικής έντασης. Η χρήση του συγκεκριμένου δείκτη επιτρέπει τη συγκριτική ανάλυση των αγορών, κατηγοριοποιώντας τις, βάσει της έντασης ανταγωνιστικότητας. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα της συγκεκριμένης έρευνας είναι ότι οι Αρχές Ανταγωνισμού τείνουν να παρεμβαίνουν συχνότερα σε αγορές που ο ανταγωνισμός είναι εξασθενημένος, γεγονός που αναδεικνύει τη χρησιμότητα του δείκτη ως εργαλείου εντοπισμού των αγορών που χρειάζονται στοχευμένες παρεμβάσεις.
Στο παρόν άρθρο γίνεται προσπάθεια να εμβαθύνουμε στους επιμέρους παράγοντεςπου είναι απαραίτητοι για την μέτρηση του ανταγωνισμού.
Λόγω της πολυσχιδούς και δυναμικής φύσης του ανταγωνισμού, η αποτίμησή του απαιτεί την ανάπτυξη σύνθετων δεικτών. Στο πλαίσιο αυτό, η έρευνα των Abele, Calligaris, Criscuolo και Greppi ανέπτυξε έναν σύνθετο δείκτη βασισμένο σε οκτώ παραμέτρους, ο οποίος ταξινομεί τις αγορές ανάλογα με την ανταγωνιστική τους ένταση, συγκεκριμένα ξεκινώντας από αγορές με ισχυρό ανταγωνισμό, φτάνοντας μέχρι εκείνες με ασθενή ανταγωνισμό.
Συγκεκριμένα, στον σύνθετο δείκτη ενσωματώνονται οι εξής παράμετροι: 1) ο βαθμός συγκέντρωσης της αγοράς, 2) ο βαθμός εδραίωσης των επιχειρήσεων, 3) η σταθερότητα των μεριδίων αγοράς, 4) η κερδοφορία των επιχειρήσεων, 5) η ηλικία των κορυφαίων επιχειρήσεων, 6) το εύρος δραστηριοτήτων συγχωνεύσεων και εξαγορών, 7) η δυναμική εισόδου-εξόδου επιχειρήσεων και 8) οι αλλαγές στη σύνθεση της αγοράς λόγω συγχωνεύσεων ή εξαγορών.
Για σκοπούς καλύτερης κατανόησης θα επεξηγήσουμε κάθε παράμετρο χωριστά, αποκρυσταλλώνοντας τη σχέση τους με την ανταγωνιστική ένταση και αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο συμβάλλουν στο συνολικό πλαίσιο αξιολόγησης της ανταγωνιστικότητας μίας αγοράς.
Βαθμός συγκέντρωσης αγοράς
Ο βαθμός συγκέντρωσης αποτελεί μία κρίσιμη παράμετρο για την αξιολόγηση της ανταγωνιστικής έντασης μίας αγοράς. Ένας καθιερωμένος δείκτης μέτρησης του βαθμού συγκέντρωσης μία αγοράς είναι ο δείκτης που μετρά το ποσοστό της παραγωγής ή των πωλήσεων που συγκεντρώνεται στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις μιας αγοράς, συνήθως τις τέσσερις κορυφαίες. Ο δείκτης αυτός παρέχει μια πρώτη ένδειξη για τη δομή της αγοράς και το ενδεχόμενο ύπαρξης περιορισμένου ανταγωνισμού.
Σε μια αγορά με υψηλό δείκτη συγκέντρωσης, μικρός αριθμός επιχειρήσεων έχει σημαντική επιρροή, γεγονός που μπορεί περιορίσει την ανταγωνιστική δράση και να οδηγήσει σε πρακτικές που ενδέχεται να μειώσουν τις διαθέσιμες επιλογές και την ευημερία των καταναλωτών. Αντίθετα, σε μια αγορά με χαμηλό δείκτη συγκέντρωσης, η παραγωγή ή οι πωλήσεις αναμένεται να κατανέμονται πιο ομοιόμορφα μεταξύ των επιχειρήσεων, υποδεικνύοντας συνήθως ένα πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Ωστόσο, κατ’ εξαίρεση, ένας υψηλός βαθμός συγκέντρωσης δεν συνεπάγεται απαραίτητα μειωμένο ανταγωνισμό, καθώς αυτό μπορεί να οφείλεται σε διαφορές στην αποδοτικότητα των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην αγορά. Για τον λόγο αυτό, ο δείκτης συγκέντρωσης θα πρέπει να συνδυάζεται με άλλες παραμέτρους μέτρησης του ανταγωνισμού, ώστε να μπορούν να συναφθούν πιο αξιόπιστα συμπεράσματα.
Εδραίωση των επιχειρήσεων
Η εδραίωση των επιχειρήσεων αναφέρεται στην ικανότητα των μεγαλύτερων επιχειρήσεων να διατηρούν σταθερές τις θέσεις τους στην αγορά για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Η παράμετρος αυτή αξιολογεί ουσιαστικά πόσο δύσκολο είναι για νέες επιχειρήσεις να εισέλθουν στην αγορά ή για τις υφιστάμενες επιχειρήσεις να ανατρέψουν την υπάρχουσα ισορροπία δυνάμεων.
Σε αγορές με υψηλή εδραίωση, οι κορυφαίες επιχειρήσεις διατηρούν σταθερά τα μερίδια τους, γεγονός που συχνά συνδέεται με περιορισμένη ανταγωνιστική κινητικότητα στην αγορά. Αντίθετα, σε αγορές με χαμηλή εδραίωση, παρατηρούνται συχνές αλλαγές στις κορυφαίες θέσεις, υποδηλώνοντας ένα πιο δυναμικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον, που είναι περισσότερο ευνοϊκό στην είσοδο νέων και ενδεχόμενα καινοτόμων επιχειρήσεων.
Η ανάλυση της εδραίωσης αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την κατανόηση του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος, διότι συνδυαστικά με άλλους δείκτες, όπως ο βαθμός συγκέντρωσης και τα περιθώρια κέρδους, προσφέρει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα των ανταγωνιστικών συνθηκών που επικρατούν στην αγορά.
Σταθερότητα των μεριδίων
Η σταθερότητα των μεριδίων της αγοράς παρέχει πληροφορίες για τη συχνότητα μεταβολής των μεριδίων των κορυφαίων επιχειρήσεων μιας αγοράς συγκριτικά με την προηγούμενη περίοδο.
Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, η σταθερή κατανομή των μεριδίων της αγοράς των κορυφαίων επιχειρήσεων για παρατεταμένες χρονικές περιόδους αποτελεί συνήθως ένδειξη περιορισμένης ανταγωνιστικής έντασης. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις όπου σταθερά μερίδια αγοράς συνυπάρχουν με έντονο ανταγωνισμό, καθώς οι κορυφαίες επιχειρήσεις ανταγωνίζονται συνεχώς για να διατηρήσουν τη θέση τους, γεγονός που ευνοεί την ανάπτυξη και την καινοτομία.
Η βαθύτερη ανάλυση του δείκτη σταθερότητας των μεριδίων αγοράς, λαμβάνοντας υπόψη το ειδικό πλαίσιο λειτουργίας κάθε αγοράς είναι απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθούν λάθος συμπεράσματα.Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός σύνθετου δείκτη για τη συνολική αξιολόγηση της ανταγωνιστικής έντασης σε μια αγορά.
Μέσος όρος περιθωρίου κέρδους
Ο μέσος όρος περιθωρίου κέρδους των επιχειρήσεων μιας αγοράς αποτελεί δείκτη μείζονος σημασίας για την αξιολόγηση της ανταγωνιστικής έντασης. Το περιθώριο κέρδους ορίζεται ως η διαφορά μεταξύ της τιμής πώλησης ενός προϊόντοςκαι του οριακού κόστους παραγωγής του.
Η δυνατότητα των επιχειρήσεων να τιμολογούν ψηλότερα από το οριακό τους κόστος αποτελεί ένδειξη ισχύος στην αγορά, η οποία συχνά είναι αποτέλεσμα περιορισμένου ανταγωνισμού.Ο συγκεκριμένος δείκτης παρέχει ένα άμεσο τρόπο μέτρησης της δύναμης των επιχειρήσεων στην αγορά και θεωρείται από τις πλέον καθιερωμένες παραμέτρους αξιολόγησης της ανταγωνιστικής έντασης.
Η συνδυαστική χρήση του δείκτη περιθωρίου κέρδους με άλλους δείκτες που αφορούν την κερδοφορία των επιχειρήσεων, συμβάλλει στην πιο ολοκληρωμένη ανάλυση του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος μιας αγοράς.
Κερδοφορία εσόδων
Η κερδοφορία των επιχειρήσεων, προ φόρων και τόκων, ως προς τα έσοδα τους αποτελεί τον πιο κοινό τρόπο συσχέτισης της κερδοφορίας με το μέγεθος της επιχείρησης.
Ο συγκεκριμένος δείκτης σχετίζεται με την ανταγωνιστική ένταση, καθώς υψηλότερες τιμές του υποδηλώνουν υψηλότερη αναλογικά κερδοφορία, η οποία συνήθως προϋποθέτει κάποιο βαθμό ισχύος στην αγορά και συνεπώς εξασθενημένες ανταγωνιστικές πιέσεις.
Συμπερασματικά, ένας υψηλός δείκτης κερδοφορίας εσόδων συνδέεται γενικά με ασθενή ανταγωνισμό, ενώ χαμηλός δείκτης υποδεικνύει ένα πιο έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Κερδοφορία περιουσιακών στοιχείων
Η κερδοφορία των περιουσιακών στοιχείων αφορά την αναλογία των κερδών, προ φόρων και τόκων, προς τα περιουσιακά στοιχεία μιας επιχείρησης. Πρόκειται για έναν κρίσιμο δείκτη, καθώς μετρά την απόδοση των επενδύσεων,η οποία ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους επενδυτές / μετόχους της επιχείρησης.Όσο ψηλότερα είναι τα κέρδη ως προς τα περιουσιακά στοιχεία, τόσο καλύτερη είναι η απόδοση της επένδυσης.
Ο ανταγωνισμός συνδέεται αρνητικά με τον συγκεκριμένο δείκτη, καθώς υψηλά επίπεδα κερδοφορίας των περιουσιακών στοιχείων συχνά υποδεικνύουν εξασθενημένες ανταγωνιστικές πιέσεις στην αγορά, γεγονός που επιτρέπει στις επιχειρήσειςνα τιμολογούν πιο πάνω από το κόστος τους.
Ηλικία των κορυφαίων επιχειρήσεων
Η ηλικία των κορυφαίων επιχειρήσεων της αγοράς χρησιμοποιείται ως έμμεσο μέτρο των ανταγωνιστικών διεργασιών και της δυναμικής του ανταγωνισμού, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν δεδομένα για την είσοδο και έξοδο επιχειρήσεων στην συγκεκριμένη αγορά.
Συγκεκριμένα, όταν οι τέσσερις κορυφαίες επιχειρήσεις μιας αγοράς είναι παγιωμένες για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό ενδέχεται να υποδηλώνει περιορισμένη δυναμική στην αγορά, χαμηλό ανταγωνισμό, και κατά συνέπεια μειωμένα κίνητρα για καινοτομία και ανάπτυξη. Αντίθετα, η αντικατάσταση υφιστάμενων επιχειρήσεων από νεότερες στην κορυφή υποδηλώνει ένα περιβάλλον με ισχυρότερο ανταγωνισμό και μεγαλύτερες πιθανότητες εισόδου νέων παικτών στην αγορά.
Εξαγορές και συγχωνεύσεις
Οι εξαγορές και συγχωνεύσεις αποτελούν ευρέως διαδεδομένη πρακτική για τη επέκταση υφιστάμενων επιχειρήσεων ή/και για την είσοδο νέων επιχειρήσεων στην αγορά. Σε αγορές που χαρακτηρίζονται από υψηλά εμπόδια εισόδου, οι εξαγορές και συγχωνεύσεις ενδεχομένως να αποτελούν μία σημαντική στρατηγική υφιστάμενων επιχειρήσεων προκειμένου να ενισχύσουν τη θέση τους στην αγορά. Παράλληλα, οι υφιστάμενες επιχειρήσεις μπορεί μέσω στρατηγικών συγχωνεύσεων και εξαγορών να αποθαρρύνουν ή/και να αποκλείσουν την είσοδο νέων επιχειρήσεωνστην αγορά. Κατά συνέπεια, η ύπαρξη μεγάλου αριθμού εξαγορών και συγχωνεύσεων σε μία αγορά ενδεχομένως να αποτελεί ένδειξη πιθανής μείωσης του ανταγωνισμού, καθώς αφενός μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του αριθμού των πραγματικών ανταγωνιστών και αφετέρου μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ισχύος των επιχειρήσεων που εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στην αγορά.
Απόδειξη της σημασίας του συγκεκριμένου δείκτη όσον αφορά τον ανταγωνισμό είναι η συχνότητα με την οποία οι Αρχές Ανταγωνισμού καλούνται να εξετάσουν υποθέσεις εξαγορών και συγχωνεύσεων, ώστε να διασφαλίσουν ότι η δομή της αγοράς δεν θα αλλοιωθεί κατά τρόπο που να προκληθεί σημαντικός περιορισμός του ανταγωνισμού.
Εμπειρικά ευρήματα
Με βάση τον σύνθετο δείκτη μέτρησης του ανταγωνισμού που ανέπτυξαν οι Abele, Calligaris, Criscuolo και Greppi, κατατάσσονται οι ευρωπαϊκές αγορές ανάλογα με τον βαθμό ανταγωνιστικής τους έντασης. Ενδεικτικά, στην κατηγορία του ισχυρού ανταγωνισμού κατατάσσονται η κατασκευή επίπλων, η χονδρική και λιανική πώληση οχημάτων και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία. Στην κατηγορία του ήπιου προς ισχυρού ανταγωνισμού κατατάσσονται η εστίαση και τα καταλύματα, ενώ στην κατηγορία του ήπιου προς ασθενή ανταγωνισμού κατατάσσονται οι υπηρεσίες πληροφορικής και προγραμματισμού. Τέλος, στην κατηγορία του ασθενούς ανταγωνισμού κατατάσσονται η κατασκευή οχημάτων και η παραγωγή φαρμακευτικών σκευασμάτων.
Σύμφωνα με την τελική κατάταξη των αγορών, οι Abele, Calligaris, Criscuolo και Greppi διαπιστώνουν ότι οι Αρχές Ανταγωνισμού παρεμβαίνουν συχνότερα σε αγορές που χαρακτηρίζονται από ασθενή ανταγωνισμό. Το εύρημα αυτό αναδεικνύει τη χρησιμότητα ενός σύνθετου δείκτη ως εργαλείου για την αποτελεσματική και στοχευμένη παρέμβαση των Αρχών Ανταγωνισμού.
Επιπλέον, οι αγορές με ισχυρό ανταγωνισμό παρουσιάζουν μεγαλύτερη σταθερότητα στους επιμέρους δείκτες, ενώ οι αγορές με ήπιο ή ασθενή ανταγωνισμό εμφανίζουν μεγαλύτερη διακύμανση. Αυτό επιβεβαιώνει ότι η αξιόπιστη εκτίμηση της ανταγωνιστικής έντασης προϋποθέτει τη συνδυαστική αξιολόγηση πολλαπλών δεικτών, προκειμένου να αποφεύγονται λανθασμένα συμπεράσματα.
Τέλος, οι ερευνητές επισημαίνουν ότι οι αγορές που εμπλέκονται σε ενδοενωσιακό εμπόριο είναι γενικά πιο ανταγωνιστικές από αυτές που περιορίζονται σε εγχώριο ή παγκόσμιο επίπεδο, αποτέλεσμα που εξηγείται από τα υψηλά εμπόδια εισόδου και τις αυξημένες απαιτήσεις αρχικού κεφαλαίου για επέκταση δραστηριοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο.
