1. Εισαγωγή
Ο Κανονισμός 2022/1925 της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής «ΕΕ»), ευρέως γνωστός ως Πράξη για τις Ψηφιακές Αγορές (Digital Markets Act, εφεξής «DMA» ή «Κανονισμός»), υιοθετήθηκε στις 14/9/2022, σχεδόν ταυτόχρονα με την Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (Digital Services Act ή DSA), σε μια προσπάθεια ρύθμισης των επιπτώσεων της ψηφιοποίησης των αγορών στα θεμελιώδη δικαιώματα, στον ανταγωνισμό και, γενικότερα, στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες. Τέθηκε σε ισχύ την 1/11/2022 και άρχισε να εφαρμόζεται στις 2/5/2023.
Ουσιαστικά, το DMA είναι ένα κανονιστικό εργαλείο που αποσκοπεί στην πρόληψη των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού συμβάλλοντας στη δημιουργία ισότιμων ευκαιριών πρόσβασης στην αγορά, ιδίως όσον αφορά νεοφυείς επιχειρήσεις.
Το DMA διαφέρει από το Δίκαιο του Ανταγωνισμού, καθώς αφενός, δεν έρχεται να ρυθμίσει όλες τις επιχειρήσεις, αλλά μόνο όσες εμπίπτουν στην έννοια του πυλωρού, και αφετέρου διότι δεν λειτουργεί κατασταλτικά, αλλά επιβάλλει εκ των προτέρων συγκεκριμένες υποχρεώσεις, που εξασφαλίζουν διεκδικήσιμες, ανοιχτές και δίκαιες αγορές στον ψηφιακό τομέα, προς όφελος των επαγγελματιών χρηστών και των τελικών χρηστών.
Στο παρόν άρθρο, παρουσιάζονται οι ιδιαιτερότητες των ψηφιακών αγορών που δημιουργούν την ανάγκη για διαφορετική αντιμετώπιση και κατ’ επέκταση διαφορετική ρύθμιση από τις παραδοσιακές αγορές. Επίσης, αναφέρονται ορισμένα βασικά στοιχεία του DMA, όπως το ποιες επιχειρήσεις ρυθμίζει και τις υποχρεώσεις επιβάλλει. Τέλος, γίνεται μια συνοπτική ανάλυση της συνύπαρξης και της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο DMA και το Δίκαιο του Ανταγωνισμού. Τα δύο αυτά εργαλεία αναμένεται ότι θα λειτουργούν συμπληρωματικά, υπό την έννοια ότι το DMA θα καλύψει τα κενά στην επίτευξη της εύρυθμης λειτουργίας των ψηφιακών αγορών που εκ των πραγμάτων αδυνατούσε να αντιμετωπίσει ή/και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το Δίκαιο του Ανταγωνισμού.
2. Ιδιαιτερότητες ψηφιακών αγορών και αναγκαιότητα για ex-ante ρύθμιση
Οι ψηφιακές αγορές διακρίνονται από τις παραδοσιακές αγορές λόγω ορισμένων ιδιαιτεροτήτων που έχουν. Εν προκειμένω, όπως θα εξηγηθεί πιο κάτω, οι εν λόγω ιδιαιτερότητες καθιστούν επιτακτική την εκ των προτέρων ρύθμισή τους.
Αρχικά, οι ψηφιακές αγορές έχουν συνήθως δίπλευρο ή πολύπλευρο χαρακτήρα (two-sided or multi-sided markets). Επομένως, σε μια ψηφιακή αγορά δεν υπάρχει μία μόνο κατηγορία χρηστών, αλλά δύο ή/και περισσότερες διακριτές κατηγορίες χρηστών οι οποίες αλληλεπιδρούν μέσω μιας ψηφιακής πλατφόρμας. Για παράδειγμα, στην ψηφιακή εφαρμογή κοινοχρησίας οχημάτων Uber υπάρχουν δύο κατηγορίες χρηστών, αφενός αυτοί που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες παραγγελίας επιβατικών υπηρεσιών (ride-hailing services) και αφετέρου οι ιδιοκτήτες των οχημάτων που παρέχουν τις υπηρεσίες τους.
Βάσει της οικονομικής βιβλιογραφίας, η μεγιστοποίηση του κέρδους μιας δίπλευρης ή πολύπλευρης ψηφιακής πλατφόρμας συνήθως επιτυγχάνεται μέσω της επιβολής μηδενικής τιμής στη μία κατηγορία χρηστών. Επομένως, τα έσοδα της ψηφιακής πλατφόρμας μπορεί να προέρχονται μόνο από τη μία κατηγορία χρηστών.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό των ψηφιακών αγορών είναι η ύπαρξη επιδράσεων δικτύου (network effects). Επιδράσεις δικτύου υπάρχουν όταν το όφελος που αποκομίζει ο χρήστης ενός δικτύου αυξάνεται όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των υπόλοιπων χρηστών του δικτύου. Οι επιδράσεις δικτύου διακρίνονται σε άμεσες και έμμεσες. Άμεσες επιδράσεις δικτύου (direct network effects) υπάρχουν όταν το όφελος που αποκομίζει ο χρήστης ενός δικτύου αυξάνεται όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των χρηστών που ανήκουν στην ίδια κατηγορία χρηστών του δικτύου με αυτόν. Έμμεσες επιδράσεις δικτύου (indirect network effects) υπάρχουν όταν το όφελος που αποκομίζει ο χρήστης ενός δικτύου αυξάνεται όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των χρηστών που ανήκουν σε κατηγορία χρηστών του δικτύου διαφορετική από αυτήν που ανήκει ο ίδιος.
Παράδειγμα επιδράσεων δικτύου: πλατφόρμα Booking.com
H πλατφόρμα Booking.com βασίζεται στο μοντέλο πρακτορείου και παρέχει υπηρεσίες on-line κρατήσεων σε ξενοδοχεία, καταλύματα, ταξίδια κλπ. Στην εν λόγω πλατφόρμα συμμετέχουν διάφορες κατηγορίες χρηστών, όπως i) αυτοί που επιθυμούν να κάνουν κράτηση σε κάποιο κατάλυμα ή ταξίδι, ii) ξενοδοχεία iii) ιδιοκτήτες άλλων καταλυμάτων που προσφέρουν κλίνες, και iv) αεροπορικές εταιρείες.
Άμεσες επιδράσεις δικτύου: Όσοι περισσότεροι χρήστες κάνουν κρατήσεις μέσω της πλατφόρμας, τόσο μεγαλύτερο είναι το όφελος για τους νέους χρήστες που επιθυμούν να κάνουν κράτηση καθότι η πρόσβασή τους σε αξιολογήσεις ή/και κριτικές άλλων χρηστών μπορεί να οδηγήσει στη λήψη πιο καλά ενημερωμένων αποφάσεων. Επιπρόσθετα, ο μεγαλύτερος αριθμός αναζητήσεων που γίνονται στην πλατφόρμα (π.χ. αναζητήσεις ταξιδιών ή ξενοδοχείων) επιτρέπει τη βελτίωση του αλγόριθμου της μηχανής αναζήτησης της εν λόγω πλατφόρμας. Κατά συνέπεια, τα αποτελέσματα των αναζητήσεων και οι προτάσεις (recommendations) που γίνονται σε χρήστες της πλατφόρμας (π.χ. για ξενοδοχεία ή ταξίδια) καθίστανται εγγύτερα στις προτιμήσεις των χρηστών.
Έμμεσες επιδράσεις δικτύου: Όσοι περισσότεροι χρήστες χρησιμοποιούν την πλατφόρμα για αναζητήσεις (π.χ. ταξιδιών ή ξενοδοχείων), τόσο περισσότερα ξενοδοχεία, αεροπορικές εταιρείες και ιδιοκτήτες καταλυμάτων θα έχουν κίνητρο συμμετοχής στην πλατφόρμα, λόγω του ότι θα έχουν πρόσβαση σε μεγαλύτερο αριθμό δυνητικών πελατών. Από την άλλη, όσο μεγαλύτερος ο αριθμός των επιχειρήσεων που παρέχουν υπηρεσίες μέσω της πλατφόρμας, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το όφελος των χρηστών της εν λόγω πλατφόρμας, καθότι θα έχουν πρόσβαση σε μεγαλύτερο αριθμό επιλογών (π.χ. ξενοδοχείων, ταξιδιών).
Σημειώνεται ότι ο συνδυασμός των επιδράσεων δικτύου με την υπερκάλυψη μιας κρίσιμης μάζας χρηστών μπορεί να οδηγήσει στην ανάφλεξη θετικών αποτελεσμάτων ανάδρασης (feedback loop effects). Τα εν λόγω αποτελέσματα οφείλονται ουσιαστικά στην ανατροφοδότηση των άμεσων και των έμμεσων επιδράσεων δικτύου κατά τρόπο που να προκαλείται ταχεία ανάπτυξη μιας ψηφιακής πλατφόρμας.
Τα πιο πάνω χαρακτηριστικά μπορεί να συμβάλουν στην επικράτηση μίας μόνον επιχείρησης στην αγορά (winner-takes-all) και στη διαμόρφωση οιονεί μονοπωλιακών δομών αγοράς. Γενικά, οι ψηφιακές αγορές έχουν την τάση να είναι πιο συγκεντρωμένες από τις παραδοσιακές αγορές.
Ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ψηφιακών αγορών είναι το ότι τα δεδομένα των χρηστών αποτελούν σημαντικό συντελεστή της παραγωγικής διαδικασίας. Επομένως, η πρόσβαση σε δεδομένα μεγάλου όγκου και αξίας, γνωστά ως μεγάλα δεδομένα (big data) καθίσταται συχνά απολύτως αναγκαία για τη δημιουργία και παροχή μιας ψηφιακής υπηρεσίας. Επιπρόσθετα, η χρήση μεγάλων δεδομένων συνδέεται θετικά με την ποιότητα της παρεχόμενης ψηφιακής υπηρεσίας. Αυτό αντανακλάται και στη δομή τιμολόγησης που μπορεί να εφαρμόζει μια ψηφιακή πλατφόρμα, και ειδικότερα στον καθορισμό μηδενικής τιμής σε μία συγκεκριμένη κατηγορία χρηστών, ώστε να αυξηθεί η συμμετοχή τους στην εν λόγω πλατφόρμα και συνεπώς να συγκεντρωθούν περισσότερα δεδομένα από αυτούς. Τα εν λόγω δεδομένα, που αποτελούν τη σκιώδη τιμή (shadow price) για την εν λόγω κατηγορία χρηστών, χρησιμοποιούνται ακολούθως από την ψηφιακή πλατφόρμα, προκειμένου να παρασχεθούν ποιοτικές υπηρεσίες σε άλλες κατηγορίες χρηστών, οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για την πρόσβαση στις εν λόγω υπηρεσίες (π.χ. υπηρεσίες στοχευμένης ψηφιακής διαφήμισης).
Για παράδειγμα, η πρόσβαση από χρήστες στην ψηφιακή πλατφόρμα Facebook δεν συνεπάγεται οποιαδήποτε χρέωση. Εντούτοις, η εν λόγω πλατφόρμα συλλέγει τα δεδομένα των χρηστών, προκειμένου να είναι σε θέση να παρέχει υπηρεσίες στοχευμένης ψηφιακής διαφήμισης σε επιχειρήσεις ή πρόσωπα που επιθυμούν να προβάλουν διαφημίσεις μέσω αυτής.
Όπως γίνεται αντιληπτό, η ύπαρξη έντονων επιδράσεων δικτύου και η συνακόλουθη δημιουργία επιδράσεων ανάδρασης μπορεί να οδηγήσει σε μία αυτοτροφοδοτούμενη συγκέντρωση μεγάλων δεδομένων. Επομένως, μία επιχείρηση που επωφελείται από αυτές τις επιδράσεις θα έχει ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι νεοεισερχόμενων επιχειρήσεων. Αυτό οφείλεται στο ότι η πρόσβαση σε μεγαλύτερο όγκο δεδομένων οδηγεί στη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρονται ή και στην παροχή καινοτόμων υπηρεσιών.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ψηφιακών αγορών που αναλύθηκαν ανωτέρω επιβάλλουν έναν πιο άμεσο και αποτελεσματικό μηχανισμό ελέγχου τους, καθώς οι υφιστάμενες πρόνοιες της ΣΛΕΕ για τον ανταγωνισμό δεν θεωρούνται επαρκείς για να καλύψουν την ιδιάζουσα φύση τους. Λόγω του τρόπου λειτουργίας των πλατφόρμων και της άμεσης αλληλεπίδρασης μεταξύ επαγγελματία χρήστη και τελικού χρήστη, ο κατασταλτικός έλεγχος μέσω των άρθρων 101 και 102 καθίσταται αναποτελεσματικός, κυρίως λόγω της χρονοβόρας διαδικασίας του ελέγχου, που δεν ανταποκρίνεται στις νέες, ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις. Το κενό αυτό που δημιουργείται αποσκοπεί να αντιμετωπίσει το DMA, με την εισαγωγή ενός νέου, ex-anteμηχανισμού ελέγχου που θα λειτουργεί ως προληπτικό μέτρο και θα ρυθμίζει τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων ab initio, για την αποφυγή καταχρηστικών και αθέμιτων συμπεριφορών από τους πυλωρούς.
3. Βασικές πρόνοιες της Πράξης για τις Ψηφιακές Αγορές
To DMA είναι ένας πολυσέλιδος Κανονισμός, που ρυθμίζει εκ των προτέρων και ενδελεχώς τη συμπεριφορά των πυλωρών. Πιο κάτω παρουσιάζονται οι βασικότερες πρόνοιές του, συγκεκριμένα η έννοια του πυλωρού (σε ποιους απευθύνεται ο Κανονισμός), οι υποχρεώσεις του, οι διαδικασίες ελέγχου συμμόρφωσης και οι προβλεπόμενες κυρώσεις σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης. Οι πρόνοιες αυτές αποτελούν το πρώτο και βασικότερο βήμα προς την ορθότερη και πληρέστερη κατανόηση του Κανονισμού.
Έννοια Πυλωρού (gatekeeper)
Το DMA θεσπίζει εναρμονισμένους κανόνες για συγκεκριμένες επιχειρήσεις που παρέχουν βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας, ρυθμίζοντας ουσιαστικά την πρόσβαση τρίτων σε μία ψηφιακή πλατφόρμαοι οποίες ορίζονται ως πυλωροί (gatekeepers). Οι βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας, σύμφωνα με το άρθρο 2(2) του Κανονισμού, περιλαμβάνουν επιγραμμικές υπηρεσίες διαμεσολάβησης, επιγραμμικές μηχανές αναζήτησης, επιγραμμικές υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης, υπηρεσίες πλατφόρμας διαμοιρασμού βίντεο, υπηρεσίες διαπροσωπικών επικοινωνιών, λειτουργικά συστήματα, φυλλομετρητές, εικονικούς βοηθούς, υπηρεσίες νεφοϋπολογιστικής, καθώς και επιγραμμικές υπηρεσίες διαφήμισης. Μια επιχείρηση εμπίπτει στον ορισμό του πυλωρού, δεδομένου ότι παρέχει οποιαδήποτε εκ των υπηρεσιών αυτών και ταυτόχρονα πληροί τα κριτήρια του άρθρου 3 του Κανονισμού.
Σύμφωνα με το άρθρο 3, μια επιχείρηση ορίζεται ως πυλωρός εάν πληροί τρεις βασικές προϋποθέσεις, που διακρίνονται σε ποιοτικές και ποσοτικές. Αρχικά, βάσει των άρθρων 3(1)(α) και 3(2)(α), η επιχείρηση πρέπει να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά, το οποίο θεωρείται ότι ισχύει όταν πραγματοποιεί ετήσιο κύκλο εργασιών στην ΕΕ ίσο ή μεγαλύτερο από €7,5 δις σε καθένα από τα τρία τελευταία οικονομικά έτη ή όταν η μέση χρηματιστηριακή της αξία ή η ισοδύναμη πραγματική αγοραία της αξία ανήλθε σε τουλάχιστον €75 δις το τελευταίο οικονομικό έτος και παρέχει την ίδια βασική υπηρεσία πλατφόρμας σε τουλάχιστον τρία κράτη μέλη. Επιπλέον, βάσει των άρθρων 3(1)(β) και 3(2)(β), η επιχείρηση πρέπει να παρέχει βασική υπηρεσία πλατφόρμας η οποία να αποτελεί σημαντική πύλη για να συνδέονται επαγγελματίες χρήστες με τελικούς χρήστες. Σημαντική θεωρείται μια πύλη όταν παρέχει βασική υπηρεσία πλατφόρμας που είχε κατά το τελευταίο οικονομικό έτος τουλάχιστον 45 εκατομμύρια μηνιαίους ενεργούς τελικούς χρήστες, οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι ή βρίσκονται στην Ένωσηκαι τουλάχιστον 10.000 ετήσιους ενεργούς επαγγελματίες χρήστες που είναι εγκατεστημένοι στην Ένωση, οι οποίοι προσδιορίζονται και υπολογίζονται σύμφωνα με τη μεθοδολογία και τους δείκτες που παρατίθενται στο παράρτημα του Κανονισμού. Τέλος, βάσει των άρθρων 3(1)(γ) και 3(2)(γ), η επιχείρηση πρέπει να κατέχει παγιωμένη και σταθερή θέση, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της, ή να αναμένεται ότι θα κατέχει τέτοια θέση στο εγγύς μέλλον. Για να ισχύει η προϋπόθεση αυτή, η επιχείρηση πρέπει να πληροί την ποσοτική προϋπόθεση του άρθρου 3(2)(β), σε καθένα από τα τελευταία τρία οικονομικά έτη.
Η επιχείρηση που πληροί όλα τα ανωτέρω κριτήρια πρέπει να κοινοποιήσει το γεγονός στην Επιτροπή (άρθρο 3(3)) εντός 45 εργάσιμων ημερών από την επίτευξη όλων των ορίων που καθορίζονται στα κριτήρια και να παρέχει στην Επιτροπή όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για σκοπούς επιβεβαίωσης (άρθρο 3(4)). Κατ’ εξαίρεση, μια επιχείρηση που πληροί όλα τα ποσοτικά κριτήρια μπορεί να προβάλει επιχειρήματα για να αποδείξει ότι δεν πληροί τα ποιοτικά κριτήρια (άρθρο 3(5)). Σε ορισμένες περιπτώσεις που δεν πληρούνται όλα τα ποσοτικά κριτήρια, η Επιτροπή μπορεί, λαμβάνοντας υπόψη άλλα στοιχεία που απαριθμούνται στον Κανονισμό, να χαρακτηρίσει την επιχείρηση ως πυλωρό (άρθρο 3(8)).
Υποχρεώσεις Πυλωρών
Μια επιχείρηση που έχει οριστεί ως πυλωρός υπόκειται σε ορισμένες υποχρεώσεις για την διαφύλαξη της τήρησης των οποίων υπεύθυνη είναι η Επιτροπή, ώστε να διασφαλιστεί μια δικαιότερη ψηφιακή αγορά και να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός. Το DMA θεσπίζει δύο ειδών υποχρεώσεις για τους πυλωρούς: στο άρθρο 5 ορίζονται ορισμένες απόλυτες υποχρεώσεις (‘blacklist obligations’), ενώ στα άρθρα 6 και 7 ορίζονται υποχρεώσεις που επιδέχονται περαιτέρω διευκρίνισης (‘gray list obligations’).
Σύμφωνα με το άρθρο 5(1), ο πυλωρός πρέπει να συμμορφώνεται με όλες τις υποχρεώσεις του άρθρου αυτού, όσον αφορά καθεμία από τις βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας του. Ενδεικτικά, βάσει του άρθρου 5(2), απαγορεύεται στον πυλωρό:
(i) Να επεξεργάζεται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα των τελικών χρηστών που χρησιμοποιούν υπηρεσίες τρίτων οι οποίοι χρησιμοποιούν βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας του πυλωρού, για το σκοπό παροχής επιγραμμικών υπηρεσιών διαφήμισης.
(ii) Να συνδυάζει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα από τη βασική υπηρεσία πλατφόρμας με δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα από οποιεσδήποτε περαιτέρω βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας ή από οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία παρέχει ο πυλωρός ή με δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα από υπηρεσίες τρίτων.
(iii) Να διασταυρώνει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα από τη σχετική βασική υπηρεσία πλατφόρμας με εκείνα άλλων υπηρεσιών που παρέχει χωριστά ο πυλωρός.
(iv) Να συνδέει τους τελικούς χρήστες σε άλλες υπηρεσίες του πυλωρού προκειμένου να συνδυάσει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα.
Οι πιο πάνω απαγορεύσεις δεν ισχύουν σε περίπτωση που έχει δοθεί η συγκεκριμένη επιλογή στον τελικό χρήστη και αυτός έχει συγκατατεθεί.
Το άρθρο 5 προβλέπει και άλλες υποχρεώσεις για τον πυλωρό, οι οποίες έχουν να κάνουν κυρίως με τις διαφημίσεις, την πρόσβαση σε περιεχόμενο μέσω της πλατφόρμας και την απαίτηση εγγραφής σε άλλη βασική υπηρεσία πλατφόρμας του πυλωρού.
Τα άρθρα 6 και 7 απαριθμούν διάφορες υποχρεώσεις του πυλωρού οι οποίες δεν είναι απόλυτες, σε αντίθεση με αυτές που αναφέρονται στο άρθρο 5. Σύμφωνα με το άρθρο 8(2), οι υποχρεώσεις αυτές μπορούν να διευκρινιστούν μέσω εκτελεστικής πράξης που εκδίδει η Επιτροπή, είτε με δική της πρωτοβουλία, είτε κατόπιν αιτήματος του πυλωρού, η οποία καθορίζει τα μέτρα που πρέπει να εφαρμόσει ο ενδιαφερόμενος πυλωρός προκειμένου να συμμορφωθεί αποτελεσματικά με τις διατάξεις των άρθρων 6 και 7. Επιπρόσθετα, ο πυλωρός δύναται να αιτηθεί από την Επιτροπή να λάβει μέρος σε διαδικασία προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον τα μέτρα που προτίθεται να εφαρμόσει ή έχει ήδη εφαρμόσει είναι αποτελεσματικά για την επίτευξη του στόχου της σχετικής υποχρέωσης (άρθρο 8(3)).
Μια σημαντική προσθήκη στον Κανονισμό αποτελούν οι υποχρεώσεις διαφάνειας του πυλωρού προς τους χρήστες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 6(5) ο πυλωρός δεν εφαρμόζει ευνοϊκότερους όρους για την κατάταξη και τη σχετική ευρετηρίαση και ανίχνευση των υπηρεσιών και των προϊόντων που προσφέρει ο ίδιος ο πυλωρός από ό,τι σε παρόμοιες υπηρεσίες ή προϊόντα τρίτων (απαγόρευση πρακτικής self-preferencing). Επιπρόσθετα, ο πυλωρός πρέπει να εφαρμόζει διαφανείς, δίκαιους και αμερόληπτους όρους σε αυτήν την κατάταξη. Ακόμη, σύμφωνα με το άρθρο 5(9) ο πυλωρός παρέχει σε καθημερινή βάση και άνευ ανταλλάγματος σε κάθε διαφημιζόμενο στον οποίο προσφέρει επιγραμμικές υπηρεσίες διαφήμισης, ή σε εξουσιοδοτημένα από διαφημιζόμενους τρίτα μέρη, κατόπιν αιτήματος του διαφημιζόμενου, πληροφορίες σχετικά με κάθε διαφήμιση που τοποθετεί ο διαφημιζόμενος, όσον αφορά:
(i) την τιμή και τα τέλη που καταβάλλει ο εν λόγω διαφημιζόμενος, συμπεριλαμβανομένων τυχόν κρατήσεων και προσαυξήσεων, για καθεμία από τις σχετικές επιγραμμικές υπηρεσίες διαφήμισης που παρέχει ο πυλωρός˙
(ii) την αμοιβή που λαμβάνει ο εκδότης, συμπεριλαμβανομένων τυχόν κρατήσεων και προσαυξήσεων, με την επιφύλαξη της συγκατάθεσης του εκδότη και
(iii) τους δείκτες μέτρησης βάσει των οποίων υπολογίζεται κάθε τιμή, τέλος και αμοιβή.
Ο Κανονισμός προβλέπει τη δυνατότητα αναστολής της συμμόρφωσης με συγκεκριμένη υποχρέωση, εάν ο πυλωρός αποδείξει ότι μια τέτοια συμμόρφωση θα έθετε σε κίνδυνο την οικονομική βιωσιμότητα της λειτουργίας του στην ΕΕ, λόγω εξαιρετικών περιστάσεων που εκφεύγουν του ελέγχου του (άρθρο 9). Ταυτόχρονα, επιτρέπεται η χορήγηση απαλλαγής σχετικά με τη συμμόρφωση προς συγκεκριμένη υποχρέωση εάν υφίσταται λόγος δημόσιας υγείας ή δημόσιας ασφάλειας (άρθρο 10).
Τέλος, ο πυλωρός έχει την υποχρέωση να ενημερώνει την Επιτροπή για κάθε σχεδιαζόμενη συγκέντρωση, σε περιπτώσεις που οι συγχωνευμένες οντότητες ή το αντικείμενο της συγκέντρωσης παρέχουν βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας ή οποιεσδήποτε άλλες υπηρεσίες στον ψηφιακό τομέα ή καθιστούν δυνατή τη συλλογή δεδομένων. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το αν συντρέχουν ή όχι οι προϋποθέσεις κοινοποίησής της στην Επιτροπή ή σε αρμόδια εθνική αρχή, δυνάμει του Κανονισμού (ΕΚ) 139/2004 ή σύμφωνα με εθνικούς κανόνες για έλεγχο των συγκεντρώσεων (άρθρο 14(1)). Το μέτρο αυτό έρχεται να ενισχύσει, συμπληρωματικά με το άρθρο 22 του Κανονισμού (EK) 139/2004, την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων ‘δολοφονικών εξαγορών’ (‘killer acquisitions’), δηλαδή της απόκτησης ελέγχου μικρότερης καινοτόμας ή νεοφυούς επιχείρησης, από μια άλλη επιχείρηση, με σκοπό την εξάλειψη της πρώτης ως πιθανή πηγή μελλοντικού ανταγωνισμού.
Διαδικασίες ελέγχου
Σύμφωνα με το άρθρο 26 του Κανονισμού, η Επιτροπή αναλαμβάνει τις αναγκαίες ενέργειες για την παρακολούθηση της αποτελεσματικής εφαρμογής των υποχρεώσεων των πυλωρών, καθώς και για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τις εν λόγω υποχρεώσεις. Οι ενέργειες αυτές ενδέχεται να περιλαμβάνουν τον διορισμό ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων και ελεγκτών, καθώς και τον διορισμό υπαλλήλων από εθνικές αρμόδιες αρχές των κρατών μελών, προκειμένου να συνδράμουν την Επιτροπή στην παρακολούθηση της εφαρμογής των υποχρεώσεων και των μέτρων και να παρέχουν την ειδική εμπειρογνωσία ή τις γνώσεις τους στην Επιτροπή (άρθρο 26(2)).
Εκτός από τον μηχανισμό του άρθρου 26, ο οποιοσδήποτε τρίτος, μεταξύ άλλων επαγγελματίας χρήστης, ανταγωνιστής, ή τελικός χρήστης των βασικών υπηρεσιών πλατφόρμας, δύναται να ενημερώνει την εθνική αρμόδια αρχή του κράτους μέλους ή απευθείας την Επιτροπή, σχετικά με οποιαδήποτε πρακτική ή συμπεριφορά πυλωρού που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του DMA (άρθρο 27(1)). Η εθνική αρμόδια αρχή έχει την υποχρέωση μεταβίβασης στην Επιτροπή των πληροφοριών για μια ενδεχόμενη μη συμμόρφωση με τον Κανονισμό (άρθρο 27(2)).
Επιπλέον, οι πυλωροί πρέπει να προβούν στη σύσταση υπηρεσίας συμμόρφωσης η οποία είναι ανεξάρτητη από τις επιχειρησιακές υπηρεσίες του πυλωρού και απαρτίζεται από έναν ή περισσότερους υπεύθυνους συμμόρφωσης (άρθρο 28(1)). Ο πυλωρός πρέπει να διασφαλίζει ότι η υπηρεσία αυτή διαθέτει επαρκή εξουσία, κύρος και πόρους, καθώς και πρόσβαση στο διοικητικό όργανο του πυλωρού, προκειμένου να παρακολουθεί τη συμμόρφωση του πυλωρού με τον Κανονισμό (άρθρο 28(2)).
Κυρώσεις
Σε περίπτωση που η Επιτροπή διαπιστώσει τη μη συμμόρφωση ενός πυλωρού με οποιαδήποτε πρόνοια του DMA, εκδίδει εκτελεστική πράξη στην οποία εκθέτει τη διαπίστωση της μη συμμόρφωσης (άρθρο 29).
Με την απόφαση για μη συμμόρφωση, είτε αυτή έγινε εκ προθέσεως, είτε εξ αμελείας, η Επιτροπή δύναται να επιβάλει πρόστιμο στον πυλωρό, που δύναται να ανέλθει μέχρι και 10% του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών του κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος (άρθρο 30). Κατ’ εξαίρεση, η Επιτροπή δύναται να επιβάλει πρόστιμο μέχρι το 20% του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών του πυλωρού κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος, εάν διαπιστώσει ότι ο πυλωρός έχει διαπράξει την ίδια ή παρόμοια παράβαση υποχρέωσης, σε σχέση με την ίδια βασική υπηρεσία πλατφόρμας που είχε διαπιστωθεί ότι διέπραξε σύμφωνα με απόφαση για μη συμμόρφωση η οποία έχει εκδοθεί κατά τα προηγούμενα οκτώ έτη (άρθρο 30(2)). Κατά τον καθορισμό του ύψους του προστίμου λαμβάνεται υπόψη η σοβαρότητα, η διάρκεια και η επανάληψη της παράβασης (άρθρο 30(4)). Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα επιβολής περιοδικών χρηματικών προστίμων που δεν υπερβαίνουν το 5% του ημερήσιου παγκόσμιου κύκλου εργασιών των πυλωρών κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος για κάθε ημέρα που συνεχίζεται μια παράβαση, προκειμένου να συμμορφωθούν με διάφορες υποχρεώσεις, όπως τα μέτρα που τους έχουν επιβληθεί από την Επιτροπή προς συμμόρφωση τους με τις υποχρεώσεις των άρθρων 6 και 7 (άρθρο 31(1)).
4. Σχέση Πράξης για τις Ψηφιακές Αγορές και Δικαίου του Ανταγωνισμού
Το DMA, ως Κανονισμός της ΕΕ, έρχεται ουσιαστικά να συμπληρώσει τα κενά που δημιουργεί η επιβολή του Δικαίου του Ανταγωνισμού όσον αφορά τις ψηφιακές αγορές. Σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 11, το DMA επιδιώκει έναν σκοπό συμπληρωματικό μεν αλλά διαφορετικό από εκείνον της προστασίας των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ. Ειδικότερα, το DMA επιδιώκει τη διατήρηση ανταγωνιστικών και δίκαιων ψηφιακών αγορών, ενώ τα άρθρα περί ανταγωνισμού αποσκοπούν στην προστασία του ανόθευτου ανταγωνισμού σε οποιαδήποτε δεδομένη αγορά. Συνεπώς, προστατεύονται διαφορετικά έννομα συμφέροντα μέσω του DMA και αυτό θα πρέπει να εφαρμόζεται χωρίς να θίγει την εφαρμογή των εν λόγω άρθρων. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 10, η εφαρμογή των άρθρων της ΣΛΕΕ δεν θα πρέπει να θίγει τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται στους πυλωρούς δυνάμει του DMA, ούτε την ομοιόμορφη και αποτελεσματική εφαρμογή τους στην εσωτερική αγορά.
Το DMA διαφοροποιείται από τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ, υπό την έννοια ότι με την επιβολή ex-ante υποχρεώσεων, από τη στιγμή που κάποια επιχείρηση οριστεί ως πυλωρός σύμφωνα με τον Κανονισμό, τότε αυτομάτως υπόκειται στις υποχρεώσεις αυτές ‘ανεξάρτητα από τις πραγματικές, δυνατές ή εικαζόμενες επιπτώσεις της συμπεριφοράς ενός συγκεκριμένου πυλωρού […] στον ανταγωνισμό σε μια δεδομένη αγορά’ (αιτιολογική σκέψη 11). Επιπλέον, το DMA είναι βασισμένο σε εξαντλητική και μη ευέλικτη λίστα per se κανόνων, που εκφράζονται ως θετικές υποχρεώσεις ή αρνητικές απαγορεύσεις, το οποίο ενισχύει την ασφάλεια δικαίου. Συνεπώς, οι πυλωροί γνωρίζουν ότι εάν συμμορφωθούν με συγκεκριμένες προϋποθέσεις, τότε η συμπεριφορά τους καθίσταται αυτομάτως νόμιμη, χωρίς περιθώριο λήψης υπόψη των ιδιαιτεροτήτων της κάθε επιχείρησης. Αντιθέτως, στην εξέταση τυχόν παραβάσεων των άρθρων της ΣΛΕΕ, μέσω ενός ex-post μηχανισμού, απαιτείται μια οικονομική ανασκόπηση των βλαβών που προκλήθηκαν στον ανταγωνισμό για να διαπιστωθεί το στοιχείο του αντιανταγωνιστικού σκοπού ή αποτελέσματος που παραδοσιακά είναι απαραίτητο για την θεμελίωση ευθύνης υπό το Δίκαιο του Ανταγωνισμού.
Ένας μεγάλος προβληματισμός που γεννάται είναι το κατά πόσο δημιουργείται δεδικασμένο με την εκδίκαση μιας υπόθεσης κατά παράβαση των προνοιών του DMA, ώστε να μην επιτρέπεται να εκδικαστεί υπόθεση με τα ίδια πραγματικά περιστατικά, εάν παραβιάζονται ταυτόχρονα και πρόνοιες του Δικαίου του Ανταγωνισμού. Σύμφωνα, λοιπόν, με το άρθρο 1(6) του DMA, ο Κανονισμός αυτός δεν θίγει την εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ, όπως ούτε και των εθνικών κανόνων ανταγωνισμού, και επομένως, η συμπεριφορά ενός πυλωρού δεν είναι απρόσβλητη από ευθύνη των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ.
Το θεμελιώδες δικαίωμα του ‘nebis in idem’, της απαγόρευσης δηλαδή της διπλής εκδίκασης της ίδιας υπόθεσης που προστατεύεται στο άρθρο 50 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, μπορεί κατ’ εξαίρεση να περιοριστεί, βάσει του άρθρου 52(1) του εν λόγω Χάρτη, δεδομένου ότι πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια. Σύμφωνα με την απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση C-117/20 bpost SA v Autorité belge de laconcurrence, μια διπλότητα διαδικασίας μπορεί να δικαιολογηθεί όπου οι δύο διαδικασίες αποσκοπούν στην επίτευξη συμπληρωματικών σκοπών σχετικών με διαφορετικές πτυχές της ίδιας παράνομης συμπεριφοράς, νοουμένου ότι η διπλότητα αυτή δεν θέτει υπέρμετρο βάρος στο πρόσωπο που εκδικάζεται. Επομένως, το DMA ενδεχομένως να εμπίπτει σε αυτή την εξαίρεση, καθώς η οικονομική ρύθμιση της συμπεριφοράς ενός πυλωρού μέσω του Κανονισμού αυτού εξυπηρετεί έναν συμπληρωματικό σκοπό προς τα άρθρα περί Ανταγωνισμού της ΣΛΕΕ. Παρ’ όλα αυτά, για να οριστικοποιηθεί το συμπέρασμα αυτό, το ζήτημα πρέπει να επιλυθεί από τα δικαστήρια της ΕΕ.
5. Καταληκτικά σχόλια
Το DMA συνιστά στροφή σε πιο παρεμβατική πολιτική όσον αφορά τις ψηφιακές αγορές, που φαίνεται να είναι δικαιολογημένη καθώς ανταποκρίνεται καλύτερα στη φύση και τις ιδιαιτερότητες τους, που απαιτούσαν μια πιο αποτελεσματική και έγκαιρη προστασία από τους υφιστάμενους κανόνες του Δικαίου του Ανταγωνισμού.
Ο Κανονισμός αυτός πρόκειται αναμφίβολα να αλλάξει τη νομική πραγματικότητα για τους ψηφιακούς πυλωρούς καθώς επιβάλλονται σε αυτούς συγκεκριμένες ρυθμιστικές υποχρεώσεις. Επίσης, αναμένεται ότι θα δημιουργήσει ένα δικαιότερο επιχειρηματικό περιβάλλον, νέες ευκαιρίες για ανταγωνισμό και καινοτομία, αλλά και περισσότερα πλεονεκτήματα προς τους καταναλωτές, όπως μεγαλύτερη διαφάνεια και ύπαρξη ποιοτικότερων και ενδεχομένως περισσότερων υπηρεσιών και δικαιότερων τιμών. Παράλληλα, αναμένεται ότι οι ρυθμιστές πρόσβασης θα μπορούν να διατηρήσουν όλες τις δυνατότητες καινοτομίας και παροχής νέων υπηρεσιών, με μόνη διαφορά το ότι δεν θα χρησιμοποιούν αθέμιτες πρακτικές με σκοπό την απόκτηση αδικαιολόγητων πλεονεκτημάτων. Αυτό που απομένει να διαπιστωθεί είναι πώς θα εφαρμοστεί ο Κανονισμός αυτός στην πράξη και ειδικότερα σε σχέση με τους κανόνες περί ανταγωνισμού της ΣΛΕΕ.
Ένα ζήτημα που παραμένει ακόμη αμφίβολο, αποτελεί το ποια θα είναι η αρμόδια ρυθμιστική αρχή η οποία θα καταστεί υπεύθυνη στην Κύπρο, ώστε να επιτευχθεί πλήρης συμμόρφωση της εθνικής μας έννομης τάξης με τις πρόνοιες του Κανονισμού. Μέχρι στιγμής δεν έχουν ανατεθεί σε κάποια κρατική αρχή οι προβλεπόμενες εξουσίες του DMA και οι επερχόμενοι μήνες αναμένεται ότι θα παρουσιάσουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς το ζήτημα αυτό.
Το άρθρο ετοιμάστηκε στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης στην TrojanEconomics.
